Kan een korte interventie in je levensstijl de veroudering van je lichaam tegengaan? Een nieuwe studie aan de UGent onderzoekt dat, Eos-redacteur Els Verweire is een van de proefpersonen. In deze blog schrijft ze over haar ervaringen.
Wanneer ik heel emotioneel word, voel ik een druk aan de rechterkant van mijn borstkas. Tot voor kort wist ik niet waar die druk vandaan kwam. Het zorgde er onder andere voor dat ik me ooit liet onderzoeken op borstkanker, lang voor ik mocht deelnemen aan de screening. En onlangs was de druk zo heftig dat ik me naar de spoed repte omdat ik ervan overtuigd was dat ik een hartaanval kreeg, ook al weet ik heel goed dat mijn hart links zit. Telkens weer blijkt dat er lichamelijk niets aan de hand is. Vermoedelijk is het gewoon een uiting van stress.
Mijn Garmin horloge meet mijn stressscore op een schaal van 0 tot 100, waarbij 0 staat voor een toestand van rust en 100 voor hoge stress. Mijn gemiddeld stressniveau bedraagt 35, wat net als alles wat zich tussen 25 en 50 bevindt overeenkomt met lage stress.
Prof. Marie-Anne Vanderhasselt is klinisch psycholoog aan de universiteit van Gent. Ze voert in samenwerking met prof. Rudi De Raedt al jaren onderzoek naar stress en stressmanagement. Volgens haar is het heel positief dat ik voel wanneer ik onder spanning sta. ‘Beseffen dat je stress hebt is de eerste stap om je lichaam weer tot rust te brengen’, vertelt ze.
‘Beseffen dat je stress hebt is de eerste stap om je lichaam weer tot rust te brengen’
Iedereen heeft volgens haar een bepaalde biomarker voor stress en zou die moeten leren herkennen. ‘Sommigen hebben opgetrokken schouders, anderen krijgen pijn in de buik, nog anderen ervaren een opstoot van psoriasis’, vertelt ze. ‘Jij neemt bij hevige spanning wellicht een houding aan waardoor bepaalde spieren of zenuwen wat gekneld geraken en ze pijn in je borstkas veroorzaken.’
Gas geven en remmen
In de Bioklokstudie wil Marie-Anne Vanderhasselt uitzoeken of een half jaar intensief sporten je meetbaar weerbaarder kan maken voor stress. ‘We weten dat piekeren en een ongezonde levensstijl elkaar wederzijds beïnvloeden’, vertelt ze. ‘Mensen die geregeld alles overdenken, bewegen meestal minder en eten vaker snacks. En mensen die ongezond leven - vaker middelen misbruiken, meer alcohol drinken, ongezond eten en roken - piekeren vaker. Het belang van levenstijl om de sterke link tussen piekeren, aanhoudende stress en ziekte te doorbreken kan niet onderschat worden.’ (zie ook https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fnhum.2016.00534/full)
‘Mensen die geregeld alles overdenken, bewegen meestal minder en eten vaker snacks. En mensen die ongezond leven, piekeren vaker’
Onze weerbaarheid voor stress heeft te maken met ons autonome zenuwstelsel dat onder andere onze hartslag, onze ademhaling en onze bloeddruk regelt zonder dat we daarover moeten nadenken. ‘Het bestaat uit twee delen’, vertelt Marie-Anne Vanderhasselt. ‘Het sympathische deel kan je vergelijken met een gaspedaal, het parasympatische met een rem. Er is een continue interactie tussen beide. Als je sport, duw je op de gaspedaal en ga je automatisch zweten, gaat je hartslag omhoog en versnelt je ademhaling. Van zodra je stopt met sporten, ga je op de rem staan en neemt die fysieke stress automatisch weer af.’
In theorie leren mensen die veel sporten flexibeler navigeren tussen die pedalen waardoor ze niet minder stress ervaren, maar er wel beter mee kunnen omgaan. En net dat is de basis voor veerkracht. ‘Geeft een collega jou een kritische opmerking, dan ga je automatisch de gaspedaal indrukken en lichamelijke signalen ervaren die wijzen op stress’, vertelt ze. ‘Maar is het incident voorbij, dan is het belangrijk dat je snel op de rem kunt gaan staan, het voorval kunt loslaten en er niet langer over piekert. Het samenspel tussen de reacties van ons lichaam (gas- en rempedaal) en ons brein (onze gedachten en emoties) is ingenieus, en levensstijlinterventies zoals intensief sporten beïnvloeden het samenspel tussen lichaam en brein.’
Fysiek fitter, mentaal sterker
Een van de zaken waar Marie-Anne Vanderhasselt naar kijkt om na te gaan of meer sporten leidt tot een betere stressweerbaarheid, is de hartslag van de deelnemers. ‘Zowel voor, tijdens als na de interventie van zes maanden sporten, analyseren we de hartslag in rust, bij een spontane ademhaling dus’, vertelt ze. ‘Zo kunnen we nagaan hoe goed de rempedaal werkt.’
Wat ze daarbij precies onderzoekt wil ze op dit moment nog niet kwijt, om te voorkomen dat de deelnemers die dit lezen hun gedrag zouden aanpassen. ‘Als ze door hebben wat we verwachten te vinden met de studie, dan kunnen het placebo-effect of andere non-specifieke processen een rol gaan spelen, kunnen die de pure effecten van fysieke inspanning op veerkracht verstoren en zijn onze resultaten niet meer bruikbaar’, vertelt ze.
Daarnaast wil ze de baroreceptorsensitiviteit in kaart brengen. Baroreceptoren zijn rekgevoelige sensoren die zich aan de binnenkant van de slagaders, de aders en de hartkamers bevinden. Ze reageren op bloeddrukveranderingen door je hartslag aan te passen. De baroreceptorsensitiviteit geeft een beeld van hoe goed je bloeddruk en je hartslag op elkaar zijn afgestemd, of dus ook weer hoe goed je je rempedaal weet te gebruiken.
Naast deze fysiologische parameters vullen de deelnemers ook vragenlijsten in waarin gepeild wordt naar hun psychische variabelen, zoals hun emoties en gedachten.
‘We hopen met deze studie objectief aan te tonen dat meer bewegen je niet alleen fysiek beter maakt maar ook mentaal flexibeler’, vertelt Marie-Anne Vanderhasselt. ‘Dat gezond zijn niet alleen draait rond survival of the fittest maar ook rond survival of the most flexible.’
Niet overdenken, maar sporten
Bewijzen dat sporten je ook metaal vooruit helpt, zou piekeraars kunnen motiveren om meer uit hun zetel te komen. ‘Piekeraars hebben de neiging om zichzelf te kalmeren met hun redeneervermogen’, vertelt Marie-Anne Vanderhasselt. ‘Ze proberen alles te overdenken en te begrijpen, maar soms zitten ze zo vast in hun emoties dat die strategieën niet meer voldoende zijn om hun stress te bedwingen.’
‘Piekeraars hebben de neiging om zichzelf te kalmeren met hun redeneervermogen. Vaak is het efficiënter om geregeld je lichaam in te zetten’
Vaak is het efficiënter om je lichaam in te zetten, op voorwaarde dat je dat geregeld doet. Uit een studie waaraan Marie-Anne Vanderhasselt meewerkte is namelijk gebleken dat eenmalig sporten weinig zoden aan de dijk zet om minder te piekeren.
‘Samen met onderzoekers van de Radboud Universiteit Nijmegen, hebben wij honderd gezonde deelnemers die nauwelijks sporten uitgenodigd naar het lab, waarbij de helft dertig minuten fietste en de andere helft gewoon op de fiets zat’, vertelt ze. ‘We stelden vast dat sporten mensen blijer maakte. Maar verrassend genoeg ook dat dit niet het geval was bij piekeraars, waarbij sporten de neiging om negatieve herinneringen op te halen versterkte. Een enkele sportsessie lijkt dus niet voldoende is om cognities te veranderen die typisch zijn voor mensen die kampen met aanhoudende stress of zelfs een depressie. Mogelijk zijn hiervoor meerdere sessies nodig zoals toegepast in runningtherapie, wat normaal 12 weken duurt.’ (zie ook https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36779437/ )
Deelnemen aan de Bioklokstudie, waarbij we zes maanden intensief sporten, zou dus wel eens een zeer positief effect kunnen hebben op onze weerbaarheid voor stress. Benieuwd of de onderzoekers dat objectief gaan kunnen aantonen. En of we daar zelf iets van gaan merken.
