Ben je bang van clowns? Dan ben je zeker niet de enige. Coulrofobie, ofwel de angst voor clowns, is een algemeen erkend fenomeen. Waar komt die angst vandaan?
Studies tonen aan dat de angst bij zowel kinderen als volwassenen voorkomt, en dat die in verschillende culturen voorkomt. Toch weten we nog niet veel over de fobie, omdat er maar weinig gericht onderzoek naar is gedaan.
Hoewel er in de academische literatuur talloze mogelijke verklaringen voor de fobie naar voren zijn gebracht, heeft nog geen enkele studie gefocust op de oorsprong van de angst. Daar brachten wij verandering in. We stelden een vragenlijst op om na te gaan waarom mensen bang zijn van clowns, hoe vaak de angst voorkomt bij volwassenen en hoe groot die angst dan precies is. Die vragenlijst werd ingevuld door een internationale steekproef van 987 mensen tussen 18 en 77 jaar.
Meer dan de helft van de respondenten (53,5%) gaf aan enigszins bang te zijn van clowns. Daarbij zei 5% dat “extreem bang” van hen te zijn. Dat is opvallend, want dat percentage ligt hoger dan bij andere fobieën, zoals de angst voor dieren (3,8%), bloed-injectie-letselfobie (3,0%), hoogtevrees (2,8%), watervrees (2,3%), claustrofobie (2,2%) en vliegangst (1,3%).
Uit ons onderzoek blijkt ook dat vrouwen banger zijn van clowns dan mannen. Waarom precies is niet duidelijk, maar die bevinding sluit aan bij onderzoeksresultaten over andere fobieën, zoals de angst voor slangen en spinnen. Coulrofobie neemt ook af met de leeftijd, wat opnieuw overeenkomt met onderzoek naar andere angsten.
De oorsprong van deze angst
Vervolgens onderzochten we wat de oorsprong precies is van de angst voor clowns. Aan de 53,5% die aangaf enigszins bang te zijn van clowns, werd een vervolgvragenlijst gegeven. Die nieuwe reeks vragen had betrekking op acht mogelijke verklaringen voor de oorsprong van de angst:
- Een griezelig of verontrustend gevoel door de make-up van clowns waardoor ze er niet helemaal menselijk uitzien. Een soortgelijke reactie wordt soms gezien bij poppen en mannequins.
- De overdreven gelaatstrekken van clowns geven een gevoel van bedreiging.
- De make-up van clowns verbergt emotionele signalen en creëert onzekerheid.
- De kleur van de make-up van clowns doet denken aan dood, infectie of letsel, en roept afschuw of vermijding op.
- Het onvoorspelbare gedrag van clowns maakt ons ongemakkelijk.
- Angst voor clowns is geleerd van familieleden.
- Negatieve voorstellingen van clowns in de populaire cultuur.
- Een beangstigende ervaring met een clown.
Opvallend is dat de laatste verklaring (een enge persoonlijke ervaring met een clown) het minst vaak als reden werd aangeduid. Dat geeft aan dat levenservaring alleen niet voldoende verklaart waarom mensen bang zijn van clowns.
Negatieve voorstellingen van clowns in de populaire cultuur droegen daarentegen veel meer bij tot coulrofobie. Dat is begrijpelijk, aangezien sommige van de meest bekende clowns in boeken en films zijn ontworpen om eng te zijn. Pennywise, de griezelige clown uit Stephen Kings roman It uit 1986, is daar een goed voorbeeld van.
Hoewel dat niet de bedoeling is, zijn sommige mensen ook bang van Ronald McDonald, de mascotte van de fastfoodketen McDonald’s. Dat suggereert dat er misschien iets fundamentelers is aan hoe clowns eruit zien dat mensen van streek maakt.
De sterkste factor die uit ons onderzoek naar voren kwam, was dat make-up de emotionele signalen van clowns verbergt. Voor veel mensen komt de angst voor clowns dus voort uit het feit dat ze hun gezichtsuitdrukkingen niet kunnen zien door hun make-up. We kunnen hun “ware” gezicht niet zien en begrijpen daarom ook hun emotionele bedoelingen niet. Zo weten we bijvoorbeeld niet of ze hun wenkbrauwen fronsen, wat op woede zou duiden. Omdat we niet kunnen vermoeden wat een clown denkt of wat hij gaat doen, zijn sommigen van ons gespannen in de buurt van clowns.
Ons onderzoek heeft een aantal nieuwe inzichten opgeleverd in waarom mensen bang zijn van clowns. Toch zitten we nog met vragen. Als bijvoorbeeld make-up emoties maskeert en zo angst veroorzaakt, creëren mensen die hun gezicht als dier laten beschilderen dan ook hetzelfde effect? Of is er iets specifieks aan de make-up van clowns dat die angst aanwakkert? Dat is nu de focus van ons verdere onderzoek.
Dit artikel verscheen eerder in The Conversation.
Vertaling: Eva Van Waetermeulen
