Grottekeningen in het Franse La Roche-Cotard zijn het werk van neanderthalers en niet van Homo sapiens, wijst nieuw onderzoek uit. ‘Late neanderthalers verschilden helemaal niet zoveel van de Homo sapiens. Het is logisch dat zij ook grottekeningen maakten’, zegt professor Philip Van Peer (KU Leuven).
Beeld: Voorbeelden van gravures ontdekt in de grot van Roche-Cotard, met links het cirkelvormige paneel en rechts het golvende paneel. Credit: Jean-Claude Marquet
De afgelopen jaren vond er al veel onderzoek plaats naar de culturele complexiteit van neanderthalers, een uitgestorven mensensoort die onder meer gebieden in het huidige Europa bewoonde. Toch is er nog weinig bekend over hun symbolische of artistieke expressie. Er zijn wel enkele symbolische objecten ontdekt die toegeschreven werden aan de neanderthalers: bewerkte schelpen, gravures op botmateriaal en stenen en het gebruik van veren en roofvogelklauwen. Ook is er een beperkt aantal complexe objecten gemaakt uit steen of dierenbot opgegraven die de neanderthalers mogelijk hebben vervaardigd. Maar omdat die objecten uniek zijn in hun soort, is er nog veel debat over de interpretatie ervan.
Recent onderzoek van markeringen in een grot in La Roche-Cotard in Frankrijk draagt bij aan de kennis over de artistieke expressie van neanderthalers. Die grot werd al in 1912 ontdekt en opgegraven door de eigenaar van het terrein. In de periode daarna werden er nog verschillende opgravingen uitgevoerd. Meer dan honderd jaar na de ontdekking van de grot namen archeoloog Jean-Claude Marquet van de Université de Tours en zijn team de grotmarkeringen opnieuw onder de loep. Op de wanden van de grot is namelijk een reeks vingerindrukken en pootafdrukken van dieren te zien. De markeringen bevatten geen herkenbare vormen of figuren, enkel abstracte lijnen en punten.
Vingergroeven
De onderzoekers maakten gebruik van fotogrammetrie om 3D-modellen van de volledige grot op te stellen en zo de markeringen nauwkeurig in beeld te brengen. Vervolgens vergeleken ze die modellen met experimentele markeringen die ze op een gelijkaardige grotwand aanbrachten.
Op basis van de vorm, schikking en de afstand tussen de markeringen, besluiten de onderzoekers dat het om opzettelijk door een mensensoort aangebrachte gravures gaat. Meer specifiek definiëren ze de markeringen als vingergroeven, waarbij de lijnen met de vingers van een menselijke hand op een zacht oppervlak werden aangebracht. Maar dat kan zowel het werk zijn geweest van de moderne mens (Homo sapiens) als van neanderthalers (Homo neanderthalensis).
Om de vingergroeven te dateren gebruikten de onderzoekers OSL-datering (Optically Stimulated Luminescence). Die techniek bepaalt het moment van afzetting of begraving van een sediment door het licht dat de aanwezige mineralen uitstralen te meten. Daaruit bleek dat de grot zo’n 57 000 jaar geleden afgesloten werd door sediment. De grottekeningen kunnen dus ten laatste 57 000 jaar geleden, net voor het afsluiten van de grot, aangebracht zijn. Maar ze kunnen ook al veel eerder gemaakt zijn, tot wel 75 000 jaar geleden. Dat maakt van de grot in La Roche-Cotard de oudste grot met gravures in Frankrijk en mogelijk zelfs van heel Europa.
Aangezien Homo sapiens deze regio pas veel later bevolkte, is die datering een eerste argument om te stellen dat neanderthalers verantwoordelijk zijn voor de gravures. Bovendien werden er tijdens de verschillende opgravingen enkel Mousteriaanse artefacten teruggevonden. Dat is een techniek voor het vervaardigen van stenen werktuigen, die typisch wordt toegeschreven aan de neanderthalers. Samen vormt dat het bewijs dat neanderthalers de markeringen in de grot aanbrachten.
‘Als we een juiste visie op de late neanderthalers zouden hebben, was dit helemaal niet zo’n spectaculaire vondst geweest’
De intentie of betekenis van deze grottekeningen blijft wel nog onduidelijk. ‘Omdat het non-figuratieve symbolen zijn, is de intentie erachter moeilijk te achterhalen. Maar deze markeringen dragen alvast bij aan het bewijs dat het gedrag en de activiteiten van neanderthalers waarschijnlijk even complex en divers waren als die van onze eigen voorouders, de Homo sapiens’, besluit hoofdonderzoeker Jean-Claude Marquet.
Philip Van Peer, professor archeologie aan de KU Leuven met expertise in het paleolithicum (de oude steentijd), is minder lyrisch over de ontdekking: ‘Als we een juiste visie op de late neanderthalers zouden hebben, was dit helemaal niet zo’n spectaculaire vondst geweest als onderzoekers het nu doen uitschijnen.’ Neanderthalers worden nog altijd als minderwaardig aan de Homo sapiens gezien en zij moeten zich bij wijze van spreken voortdurend ‘bewijzen’ aan de wetenschap. Dat terwijl late neanderthalers helemaal niet zoveel verschilden van de Homo sapiens. Het is daarom logisch dat ook zij, onder de juiste omstandigheden, symbolische materiële cultuur hebben gemaakt. De markeringen in La Roche-Cotard zijn naar mijn mening echter niet zo heel duidelijk’, zegt Van Peer, ‘maar ik ben er zeker van dat er mettertijd meer overtuigende sporen gevonden zullen worden.’
