Bergen bullshit door de eeuwen heen

Het bijna 2.000 kilometer lange Konggebergte loopt door Burkina Faso, langs Ghana, Togo en Benin, en verder naar Nigeria. Een 19de-eeuwse bron omschreef het als ‘torenhoge massa’s graniet, loodrecht oprijzende rotspartijen en kilometershoge piramides.’ Met die indrukwekkende bergketen is iets bijzonders aan de hand: ze bestaat helemaal niet.

Toch prijkte het gebergte meer dan een eeuw lang op kaarten van Afrika, en wordt het door meerdere ontdekkingsreizigers beschreven. Dat hebben we te danken aan de Britse geograaf James Rennell, die de bergketen in 1798 toevoegde aan zijn ‘kaart van nieuwe ontdekkingen en verbeteringen in de geografie van Noord- Afrika’. Vermoedelijk was Rennell iets te enthousiast aan de slag gegaan met een relaas van de Schotse ontdekkingsreiziger Mungo Park, die tijdens een reis door Mali de rotspartijen die hij in de verte zag als ‘bergen’ omschreef. Waarop Rennell dan maar een gigantisch hooggebergte op zijn kaart neerpleurde, en vele kaartenmakers na hem. 

We denken misschien dat we in het post-truthtijdperk leven, waarin nepnieuws regeert, maar dat klopt niet, maakt Tom Phillips duidelijk in Waarheid. Phillips leidt het factcheckersplatform Full Facts en toont in dit boek aan hoe misleiding en ‘fake news’ van alle tijden is. 

Zo wist de Amerikaanse krant The Sun zijn lezers in 1835 te verbazen met de ‘ontdekking’ van vleermuismensen op de maan, en slaagde ‘dokter’ John Brinkley – in werkelijkheid geen arts – erin om via zijn eigen radiostation jarenlang de transplantatie van geitentestikels als fertiliteitsbehandeling aan de impotente man te brengen. En wat te denken van de Schotse avonturier en militair Gregor MacGregor, die in de 19de eeuw geen gebergte, maar een compleet land verzon, en mensen zo ver kreeg dat ze hem vorstelijk betaalden om er een nieuw leven te kunnen beginnen. 

Phillips legt uit waarom we zo makkelijk te bedotten zijn, en wat we daaraan kunnen doen, maar serveert vooral een vermakelijke selectie leugens en onwaarheden waarvan je vaak nauwelijks kunt geloven dat mensen ze ooit hebben geloofd.