Cold case Ötzi heropend

Sinds zijn ontdekking in 1991 is Ötzi één van de meest spraakmakende archeologische vondsten aller tijden. Niet alleen is Frozen Fritz de oudste mummie ter wereld, ook zijn dood spreekt tot de verbeelding. Uit nieuw onderzoek blijkt nu dat niet een pijlpunt in de schouder zijn lot heeft bezegeld, maar een slag op het hoofd.

Hoog in de Italiaanse Alpen ontdekten wandelaars 22 jaar geleden een menselijk lichaam. Ze verwittigden vrijwel onmiddellijk de politie en ook de lijkschouwer kwam ter plaatse. Tot diens grote verwondering bleek het niet om een onfortuinlijke alpinist te gaan, maar om een prehistorisch man van meer dan 5.000 jaar oud. Door de ijskoude omgeving in het Ötztal – vandaar ook zijn naam – waren Ötzi’s lichaam, zijn kledij en spullen uitzonderlijk goed bewaard gebleven. Een uitgelezen kans voor onderzoekers om meer te weten te komen over de ijsmummie en de wereld waarin hij ooit leefde.

Aanvankelijk werd aangenomen dat Ötzi in een sneeuwstorm was bezweken aan de gevolgen van onderkoeling. Maar tien jaar na zijn ontdekking werd een pijlpunt aangetroffen in zijn schouder. Lange tijd werd die pijlpunt verantwoordelijk geacht voor zijn dood omdat de pijl de ader of de slagader van de linkerarm zou hebben doorgesneden. De pijlpunt is echter maar één van de vele verwondingen. Zo had Ötzi ook een steekwonde in zijn hand, een hoofdtrauma en een aantal gebroken ribben. Een pollenanalyse wees er bovendien op dat Ötzi vanuit het hooggebergte zijn afdaling naar de vallei had gestaakt om naar de bergen terug te keren.

Hersentrauma

Het idee dat Ötzi een gewelddadige dood is gestorven, was geboren. Toch waren er onderzoekers die sceptisch bleven. Een van hen beweerde zelfs op basis van onderzoek naar gelijktijdige, lokale begraafplaatsen dat de pijl deel uitmaakte van een ritueel waaraan Ötzi had deelgenomen, en in geen geval had bijgedragen aan zijn dood. Maar voor velen was het toch duidelijk: de pijlpunt was dé directe doodsoorzaak. Althans tot nu. Onderzoek beschrijven in het vakblad Cellular and Molecular Life Sciences dat niet de pijlpunt maar het hoofdtrauma een vervroegd einde maakte aan Ötzi’s leven. De zwarte plekken op het achterhoofd waren al in 2007 opgemerkt en onderzoekers vermoedden al wel een hersenbloeding, maar die hypothese werd nooit verder onderzocht. In de nieuwe studie analyseerden onderzoekers van de European Academy of Bolzano (Italië) en van Kiel University eiwitten in kleine stukjes hersenweefsel van Ötzi. De geklonterde bloedcellen suggereren dat hij een hersentrauma opliep vlak voor zijn dood.

Veel scenario’s

Toch kunnen deze nieuw bevindingen niet alle vragen oplossen. Ötzi’s doodsoorzaak mag dan al zijn opgehelderd, de omstandigheden waarin hij stierf blijven voer voor speculatie. Sommige onderzoekers denken dat de pijlpunt tijdens een jachtpartij in Ötzi’s schouder was verzeild geraakt en het dus om een stom ongeval gaat. Toch doet Ötzi’s vlucht naar de bergen vermoeden dat hij van iets of iemand wegvluchtte. Een andere theorie wil dat Ötzi werd gestraft voor een misdrijf dat hij zou hebben gepleegd. De positie van de pijlpunt zou erop wijzen dat Ötzi wegliep – om zijn straf te ontlopen? Ook het feit dat hij een eenzame en geïsoleerde plaats opzocht hoog in de bergen, wordt aangezien als bewijs voor dit scenario.

Toch genoot én geniet de belagertheorie de meeste aanhang. Ötzi was na een periode in het hooggebergte op de terugweg naar huis totdat hij zich door een bepaalde gebeurtenis moest terugtrekken in het hooggebergte. Wat die gebeurtenis inhield en of Ötzi op dat moment werd verwond, kan niet worden gezegd. Het enige waar men absoluut zeker van is, is dat Ötzi op 3.200 meter hoogte het loodje legde nadat hij eerst al zijn toebehoren netjes had uitgestald. In zijn buurt werden wel een aantal onafgewerkte pijlen en een boog aangetroffen. Ze zouden volgens sommige onderzoekers bewijs zijn dat hij zijn munitie eerder had verschoten en bezig was met het vervaardigen van nieuwe. Tevergeefs zo blijkt, want zijn belagers vonden hem en maakte de klus af. Andere onderzoekers beschouwen de onaffe werktuigen als offergaven en stellen dat Ötzi tijdens een ritueel door een vertrouweling in de rug werd geschoten en een tik kreeg toebedeeld.

Het zijn natuurlijk stuk voor stuk mooie theorieën, maar waarom dan Ötzi? Al zijn spullen waren bovendien onaangeroerd gebleven. Zelfs zijn waardevolle koperen bijl had hij nog bij zich. Wist Ötzi misschien dat hij ging sterven? En was het zich terugtrekken in de bergen en het uitstallen van zijn volledige uitrusting een soort van afscheidsritueel? Of gaat het om een machtsvete waarbij de tegenstander(s) Ötzi koelbloedig vermoordde(n) om daarna alle sporen uit te wissen door de schacht van de pijlpunt te verwijderen?

Een pijlpunt in de schouder of een dreun tegen het hoofd, lang had Ötzi waarschijnlijk toch niet meer geleefd. Recent onderzoek in het vakblad Nature Communications gaf aan dat Ötzi aan allerlei kwalen leed, zoals erfelijke slagaderverkalking en de ziekte van Lyme.

Dit artikel verschijnt ook in Eos Weekblad op iPad
Elke vrijdag bieden we u een nieuwsgedreven weekblad, gelardeerd met beeld en geluid. De Eos-app kunt u gratis downloaden in de App-store van iTunes. Met die app haalt u de wekelijkse uitgaven gratis binnen.