De moderne mens, Homo sapiens, is in Afrika ontstaan. Maar waar stond de wieg van onze voorouders? En wanneer ontwikkelden ze hun moderne anatomie en gedrag? De opkomende theorie van het Afrikaanse multiregionalisme biedt steeds beter antwoord op die vragen.
Hij werd al in 1961 opgegraven door een mijnwerker in een grot ten westen van Marrakech, de onder antropologen inmiddels wereldberoemde schedels van Jebel Irhoud. De wetenschappers die er vijftig jaar geleden bij werden gehaald, zagen meteen de duidelijk moderne menselijke: een afgeplat maar verfijnd gezicht, een stevige kin en een lange schedel. Ze schatten toen dat de schedel ongeveer veertigduizend jaar oud moest zijn, en aan de primitieve stenen werktuigen te zien (die eveneens in de grot waren gevonden) ging het om een Afrikaanse neanderthaler of een andere archaïsche mensensoort.
Maar de datering van de fossielen heeft nooit kunnen overtuigen, en dus keerden Duitse fossielenonderzoekers begin deze eeuw terug naar de Marokkaanse grot. Het betekende de start van jaren van opgravingen. In 2017 leidde dat tot een sensationele publicatie in vakblad Nature: niet alleen hadden de Duitsers nog een andere zo goed als volledige schedel gevonden, ze hadden ook ontdekt dat de fossielen veel en veel ouder waren dan antropologen ooit hadden durven vermoeden: meer dan driehonderdduizend jaar.
Meer weten over het Afrikaanse multiregionalisme? Lees het nu in Eos magazine.
Daardoor zijn de schedels van Jebel Irhoud sindsdien de oudste overblijfselen van onmiskenbare Homo sapiens die zijn teruggevonden. De krantenkoppen logen er drie jaar geleden niet om: de moderne mens zou niet tweehonderdduizend jaar geleden in Oost-Afrika (vooral Ethiopië) zijn ontstaan, maar al ruim honderdduizend jaar eerder in Marokko. Zijn we dan allemaal Marokkanen?
Anatomische ‘mozaïek’
De nieuwe datering door de Duitse antropologen sloeg ook in de wetenschappelijke wereld in als een bom. Want hoe kon ze worden gerijmd met de al decennia overheersende Out of Africa-theorie? Die stelt dat de anatomische Homo sapiens hoogstens tweehonderdduizend jaar geleden is ontstaan in Oost-Afrika en pas zestigduizend jaar geleden ‘modern gedrag’ heeft ontwikkeld, om vervolgens via de Levant en het Midden-Oosten Eurazië te gaan bevolken.
In plaats daarvan treedt een theorie voor het voetlicht die niet nieuw is maar de laatste decennia grotendeels onder de mat is geveegd: het zogeheten Afrikaanse multiregionalisme. Deze theorie stelt dat de wieg van de moderne mens niet op één plek stond, maar dat Homo sapiens is geëvolueerd op verschillende locaties verspreid over het hele continent, uit verschillende groepen archaïsche mensen. Eigenlijk was er volgens de aanhangers van het Afrikaanse multiregionalisme dus geen wieg van mensheid, maar eerder een grote kraamafdeling.
Vragen als waar, wanneer en hoe de moderne mens precies is ontstaan blijven nog onbeantwoord, al weerlegt het Afrikaanse multiregionalisme de theorie dat de Homo Sapiens hoogstens 200.000 jaar geleden in Oost-Afrika is ontstaan. Meer weten over die theorie? Lees het nu in Eos magazine. Je bestelt h'm in onze online tijdschriftenwinkel.
