Vikingen moeten vaak last hebben gehad van tandpijn, want tandbederf, gaatjes, en infecties kwamen veel voor. Wel bestonden er geavanceerde manieren om de pijn te verlichten.
Beeld: Onderzoek naar tanden en kaak van Vikingen. Credit: Carolina Bertilsson
In 2005 legde een opgraving in het Zweedse plaatsje Varnhem zo'n driehonderd graven uit de tiende eeuw bloot. De goed bewaarde menselijke resten bevatten een schat aan informatie, ook over de gezondheid van tanden en tandzorg, zo vertelt Carolina Bertilsson, als onderzoeker verbonden aan de universiteit van Gothenburg en zelf tandarts. Bertilsson en haar team namen zo'n 3293 tanden van 171 individuen onder de loep. 'De resultaten laten zien dat tandzorg wel degelijk belangrijk was in de Vikingperiode, en dat die verder stond dan we tot nu toe aannamen.'
Uit de analyse van tanden afkomstig van de Varnhemsite bleek dat zowat de helft van alle volwassenen aan tandbederf leed. Tandverlies kwam vaak voor, gemiddeld zes procent van het gebit ontbrak. 'Interessant is dat tandbederf onder de Varhnemgemeenschap enkel bij volwassenen voorkwam, en niet bij kinderen. Dat is vandaag juist andersom door belangrijke verschuivingen in ons dieet, in de eerste plaats de hoge consumptie van suiker. We zagen ook sporen van ernstige infecties. Eén individu moet een bijzonder groot abces in het verhemelte gehad hebben. Zonder antibiotica is een dergelijke aandoening moeilijk te behandelen, en het is niet onwaarschijnlijk dat die persoon hieraan overleden is.'
Boven: een röntgenonderzoek waarbij beschadigingen op de achterste kiezen te zien zijn.
Midden: een rij tanden met sporen van ijverig gebruik van tandenstokers en gevijlde voortanden.
Onder: een gevijld gaatje van de tandkroon naar het tandweefsel - een procedure die tandpijn en infectie vermindert.
Gevijld gebit
Toch bestond er ook in die periode al zoiets als tandzorg. Veel gebitten vertonen sporen van het veelvuldig gebruik van tandenstokers om de tanden te poetsen. In twee kiezen werd een gaatje geboord, een verrassend geavanceerde vorm van tandheelkunde, aldus Bertilsson. 'Het verschilt niet veel van wat we vandaag doen in de moderne tandheelkunde. Een dergelijke ingreep diende om de druk en dus de pijn veroorzaakt door een infectie aan het tandmerg te verlichten. Hoe de Vikingen dat precies deden, met welke middelen, en wie die kennis had in de tiende eeuw om zo'n relatief complexe behandeling uit te voeren weten we helaas niet.'
Tanden bevatten een schat aan informatie, ook over het dieet en zelfs over de mobiliteit van individuen
Tussen de overblijfselen zat ook een opmerkelijk gebit met recht afgevijlde voortanden. 'Dat zo’n gebit opduikt in Varnhem is bijzonder,' vertelt Bertilsson. 'Ook elders in Zweden zijn er enkele schedels teruggevonden met dergelijke gevijlde tanden, maar veruit het merendeel komt van Gotland, een eiland in de Oostzee. In alle gevallen gaat het om mannen. Het moet een soort gebruik geweest zijn om hun identiteit te benadrukken, want de voortanden zijn erg zichtbaar.'
Tanden bevatten een schat aan informatie, niet enkel over tandpathologieën en tandzorg, maar over dieet en zelfs over mobiliteit van individuen. De isotopen (atomen van hetzelfde element, maar met een verschillend aantal neutronen in de kern) van voedsel laten immers sporen na in het tandglazuur. Een vergelijking van de isotopensamenstelling van het tandglazuur met die van de geologische ondergrond geeft aanwijzingen waar iemand vandaan komt. 'Eerder onderzoek liet al zien dat de bevolking van Varnhem erg mobiel was,' aldus Bertilsson. 'Niet verwonderlijk, want het was de eerste christelijke gemeenschap in Zweden, nog voor de kerstening. Het is aannemelijk dat Vikingen van elders die zich bekeerden naar Varnhem trokken om zich bij deze gemeenschap aan te sluiten.'
