Deed de pest ook Byzantium de das om?

De bekendste pestuitbraak is natuurlijk die van de builenpest halfweg de 14de eeuw, waarbij naar schatting een derde van de Europese bevolking om het leven kwam – de beruchte Zwarte Dood. Maar de pest, die veroorzaakt wordt door de bacterie Yersinia pestis, had het oude continent al eerder getroffen. Halfweg de 6de eeuw bijvoorbeeld raasde de ziekte doorheen het Byzantijnse Rijk van Justinianus. En omdat ook de keizer eraan ten prooi viel (hij overleefde het weliswaar), kennen we Justinianus nu niet alleen als de opsteller een beroemd wetboek of als de bouwheer van de Hagia Sophia, maar ook als de naamgever van een verschrikkelijke epidemie.

De Justiniaanse pest brak uit in 541, en de bacterie en de knaagdieren die haar verspreidden hadden geen slechter moment kunnen kiezen. De Byzantijnen waren immers net bezig in het westen van Europa forse gebiedsuitbreidingen te realiseren – ze liepen onder andere de Spaanse oostkust onder de voet en maakten aanstalten om Frankrijk te veroveren. Maar omdat minstens 15 procent van de inwoners van het Byzantijnse Rijk stierf in de jaren die volgden (minstens 50 miljoen mensen) liepen de belastingopbrengsten zo fel terug dat keizer Justinianus moest afzien van verdere veroveringen en van consolidatie van het territorium.

Omdat de schatkist sowieso al leeg was door de bouw van de Haga Sophia kreeg het Byzantijnse Rijk een terugslag die het volgens historici nooit helemaal te boven is gekomen. Integendeel, in de eeuwen nadien sleepte het zich van crisis naar crisis om uiteindelijk pas in 1453 de genadestoot te ontvangen.

Overdreven? Toch niet, althans dat denken Duitse die in de buurt van München sporen van de Justiniaanse Pest hebben teruggevonden. Uit de menselijke skeletten die ze opgroeven, daterend van de 6de eeuw, konden ze de variant van de pestbacterie Y. pestis isoleren die indertijd verantwoordelijk was voor de uitbraak.

Uit het DNA van de bacterie leerden ze onder andere dat de pestepidemie veel meer geleek op de builenpest van de 14de eeuw dan historici tot u altijd hebben aangenomen. En, belangrijk, de vorsers zijn ervan overtuigd dat ze dus ook veel meer slachtoffers heeft gemaakt dan de eerder voorzichtige schatting van 15 procent van de gehele bevolking. Als de Justiniaanse Pest dus heel sterk geleek op de Zwarte Dood, kan ze net als die laatste ‘wereldramp’ dus ook verstrekkende politieke gevolgen hebben gehad, concluderen de wetenschappers. (sst)

Bron: Michal Feldman, Max Planck Institute for the Science of Human History, München in Molecular Biology and Evolution