DNA-onderzoek onthult overspel en verkrachting in de stad

Dat blijkt uit onderzoek waarbij DNA-analyse is gecombineerd met stamboomonderzoek van samen duizend Vlamingen en Nederlanders. Onderzoeker Maarten Larmuseau (KU Leuven en Histories vzw) en collega’s vergeleken de biologie met historische akten, en die bleken dus niet altijd overeen te komen.

‘Over het algemeen ligt de koekoeksgraad (het percentage kinderen dat een andere biologische vader heeft) rond 1 à 2 procent’, zegt hij. ‘We dachten dat dit percentage stabiel was, over klassen en generaties heen. In dit onderzoek hebben we ingezoomd op de sociale context: leeftijd, sociale klasse en woonplaats. We vonden een duidelijke piek in de periode 1850-1900, en dan specifiek in de steden en bij de lagere sociale klasse.’

Het was de tijd van de tweede industriële revolutie, waarin de massaproductie in fabrieken opgang maakte en arbeiders opeengepakt in beluiken woonden. Daarbij doemt het beeld van de film Daens op, waar verkrachtingen en ongewenste zwangerschappen schering en inslag leken te zijn.

‘In die beluiken hadden vrouwen wellicht weinig bescherming tegen opdringerige mannen’, zegt Larmuseau, al wijst hij erop dat ook overspel en prostitutie zullen hebben meegespeeld. ‘Scheiden kon toen niet, dus er waren wellicht meer affaires. En in de steden was je anoniemer dan op het platteland. Veel sociale controle was er niet.’ 

De oude, bedrogen echtgenoot

Het resultaat was toch ietwat onverwacht, ook voor Larmuseau zelf. Hij begon aan het onderzoek met de hypothese dat een hogere koekoeksgraad zou samenhangen met een groot leeftijdsverschil tussen man en vrouw. Er bestaan namelijk veel schilderijen uit die tijd met persiflages van de oudere, bedrogen echtgenoot. ‘Maar we hebben geen invloed van dit leeftijdsverschil teruggevonden.’

Ook opvallend: de vrouwen uit de hogere klasse waren ‘braver’ dan algemeen verwacht. ‘In die tijd liepen er wel wat rechtszaken van de hogere burgerij of de adel die draaiden om vaderschap. En ook in de literatuur of het theater – denk maar aan Shakespeare – is overspel bij de adel een geliefd thema. Maar dat geeft een vertekend beeld. De erfenis was voor deze families heel belangrijk.’ 

Moet gezegd: dit onderzoek geeft alleen aan uit welke klasse de moeders kwamen. Het weet niet wie de vaders van deze buitenechtelijke kinderen zijn. Dat kunnen mannen uit de lagere sociale klasse geweest zijn, maar net zo goed hoge heren die zich vergrepen aan arme arbeidersvrouwen. 

Overigens vermoedt Larmuseau dat de koekoeksgraad ook vandaag hoger ligt bij specifieke groepen in de samenleving. ‘Maar die hypothese kunnen we niet testen. Je kunt ethisch gezien niet aan mensen vragen om DNA af te staan voor een vaderschapsanalyse. Daarom kijken wij naar het verleden.’

Het onderzoek gaat uit van mannelijke duo’s, die in hun stamboom minstens zeven stappen van elkaar verwijderd zijn. Als hun DNA – meer specifiek de analyse van hun Y-chromosoom – bewees dat die stamboom biologisch gezien niet klopte, gebeurde het mogelijke overspel minstens zeven generaties terug.

Burgerwetenschap

Larmuseaus onderzoek was alleen mogelijk door burgerwetenschap. Hij kon inzage krijgen in de stambomen van vijfhonderd families, waarvan sommige teruggingen tot de 14^de eeuw. ‘Die eeuwenoude aktes vinden is voor deze genealogen een werk van jaren’, zegt Larmuseau.

Het gaat overigens niet om zijn debuut. Larmuseau doet al jaren onderzoek samen met liefhebbers die hun eigen stamboom uitzoeken. Zo onderzocht hij hoeveel Spaans DNA er rondwaart in Vlaanderen en waar de vele Franse achternamen in onze contreien vandaan komen.

Zijn onderzoek geeft inzicht in de geschiedenis van ‘gewone mensen’. ‘Daarom vind ik dit zo boeiend. In de geschiedenisles leer je vooral over veldslagen, over de adel en de koningen. Hier gaat het over de grote meerderheid van de mensen, en hoe zij leefden.’

Binnenkort start een nieuw onderzoek naar de moederlijke lijn. Meedoen kan via http://mamamito.be/