Fossiele schedel vereenvoudigt menselijke stamboom

De voorbije twintig jaar groeven David Lordkipanidze van het Georgische Nationale Museum en zijn collega’s schedels en botten op van vijf individuen op de Dmanisi-site, een plek in Zuid-Georgië die de oudste menselijke resten opleverde buiten Afrika. Deze vijf vondsten op een rij zijn belangrijk omdat ze wetenschappers voor het eerst de kans geven verschillende individuen van dezelfde plek en uit dezelfde periode te vergelijken.

De onderzoekers analyseerden de vijf schedels met 3D-scans. De specimen verschillen duidelijk van elkaar, maar wel niet méér dan vijf lukraak gekozen moderne mensen of vijf chimpansees van elkaar zouden verschillen. De onderzoekers concluderen nu dat vroege Homo-fossielen uit Afrika die in verschillende soorten werden ingedeeld – denk aan rudolfensis, habilis of erectus – eigenlijk variaties zijn van één en dezelfde evoluerende lijn – wellicht Homo erectus. De studie staat deze week in Science.

Meest complete schedel

In 2000 vond Lordkipanidze een volledige onderkaak. Pas in 2005 werd de bijbehorende schedel gevonden, die ‘Skull 5’ wordt genoemd. De schedel is zo massief dat de onderzoekers vermoeden dat het een man was. Het is de meest complete schedel ooit van een vroege menselijke voorouder. Dit wordt een iconisch fossiel, toeteren paleontologen.

Toen de wetenschappers in Georgië de onderkaak op de schedel vastmaakten, viel op dat de lagere gezichtbeenderen uitstaken, net zoals van een Australopithecus (waaronder de bekende 'Lucy'). ‘Een zeer primitief gezicht’, concludeert Yoel Rak van Tel Aviv University. Ook de schedelinhoud, 546 kubieke centimeter, is veeleer die van een Australopithecus (450 kubieke centimeter) dan van een moderne mens (1350). Om het onderlinge verschil te illustreren: de grootste van het vijftal had een schedelinhoud van 730 kubieke centimeter. Maar veel onderzoekers zij er toch van overtuigd dat de nieuwe schedel aan een telg van het Homo-geslacht toebehoorde: het verticaal georiënteerde gezicht en de proporties van het lichaam zijn erg menselijk – ideaal om lange afstanden te wandelen. Een aantal combinaties van kenmerken waren nog nooit gezien bij andere vroege Homo-fossielen.

De andere vier schedels van Dmanisi waren waarschijnlijk van een oudere man (zonder tanden), twee volwassen vrouwen, een jonge vrouw, en een adolescent (van wie het geslacht onbekend is). Leeftijd en geslacht zijn voor een groot stuk verantwoordelijk voor de uiterlijke verschillen. ‘Waren de fossielen van deze vijf individuen gevonden op verschillende plaatsen in Afrika, dan hadden wetenschappers ze wellicht in verschillende soorten ingedeeld’, zegt Marcia Ponce de Leon van de Universiteit van Zürich, die meewerkte aan het onderzoek.

De onderzoekers werpen een knuppel in het hoenderhok: al het secure klasseerwerk van paleontologen van de voorbije decennia, en de daaropvolgende discussies, zouden wel eens moeite voor niks kunnen zijn geweest, als blijkt dat eigenlijk alle vroege Homo-soorten erectus waren. (rvb)