De geschilderde kaart van het Brugse Vrije’ (1571) van Pieter Pourbus mag zich vanaf nu Vlaams Topstuk noemen. Archeoloog Jan Trachet (Universiteit Gent) toonde aan hoe bijzonder waardevol de kaart is.
Pieter Pourbus kreeg in 1561 de vraag van het Brugse Vrije, de grootste en rijkste kasselrij van het Graafschap Vlaanderen, om een kaart te schilderen van haar hele territorium. Pourbus werkte tien jaar lang aan zijn magnum opus en heeft hiervoor zelf meetwerk uitgevoerd. De geschilderde kaart van het Brugse Vrije’ is een uitzonderlijk grote (23,6 m²) en één van de nauwkeurigste kaarten uit die tijd. Een bijzonder cartografisch document dat zijn gelijke niet kent in Vlaanderen, en bij uitbreiding heel Noordwest-Europa.
Laatste getuige van middeleeuws landschap
'Pourbus’ cartografisch oeuvre is, hoewel minder bekend dan zijn schilderijen en portretten, minstens even opzienbarend', vertelt dr. Jan Trachet (UGent) die als eerste de kaart diepgaand onderzocht vanuit een landschaps-archeologisch en cartografisch perspectief. Uit zijn postdoctoraatsonderzoek bleek dat Pourbus niet alleen een getalenteerd schilder was, maar ook een kundig cartograaf. 'Pourbus is de eerste kaartmaker in Vlaanderen over wie we met zekerheid kunnen zeggen dat hij triangulatie heeft toegepast, een wiskundige methode voor cartografie die voor die periode erg vernieuwend was', aldus Trachet. Bovendien blijkt ook de topografische inhoud op de kaart na archeologische evaluatie erg minutieus afgebeeld en dus heel waardevol voor verder historisch onderzoek.
(lees verder onder de foto's)
Van de oorspronkelijke kaart blijft vandaag slechts een vierde van de totale oppervlakte gespaard. Het bewaarde fragment stelt het noordoostelijk gedeelte van het Brugse Vrije voor, van Brugge tot Zeeland (ongeveer de regio die onlangs nog erkend werd als het Landschapspark van de Zwinstreek).
Om verder onderzoek mogelijk te maken, heeft Digitaal Vlaanderen de kaart raadpleegbaar gemaakt op de website Geopunt en op het Geoportaal van het agentschap Onroerend Erfgoed, een portaal waar archeologen en erfgoedprofessionals en -vrijwilligers historische kaarten kunnen raadplegen voor verder (archeologisch) onderzoek. De kaart is te raadplegen op geopunt.be.
Fietsen met een gps uit de middeleeuwen
Jan Trachet gebruikte de kaart ook als gids tijdens een meerdaagse verkenning van het Zwingebied op de fiets. In de lokale media deed hij een oproep naar gastgezinnen, voor wie hij in ruil voor één nacht kost en inwoon een huiskamerlezing gaf. Het verslag van zijn bijzondere reis lees je hier.
