Historische figuren in het nieuws: Adolphe Sax (1814-1894)

De Belgische uitvinder van de saxofoon werd precies 200 jaar geboren, en wordt dit jaar gevierd met onder meer een grote over- zichtstentoonstelling in het Brusselse Muziek- instrumentenmuseum.

Op 6 november 1814 werd Antoine-Joseph - later bekend als Adolphe - Sax geboren, in een straat in Dinant die sinds 1896 zijn naam draagt. Zijn geboortehuis werd in 1914 vernietigd, maar op de gevel van het gebouw dat in de plaats kwam, herinneren een inscriptie en een glasraam nog aan de beroemde bewoner.

Zijn vader Charles-Joseph had zich dan al succesvol weten om te scholen van schrijnwerker tot instrumentenbouwer. Toen Adolphe een jaar oud was, verhuisde de familie naar Brussel, waar Charles-Joseph een instrumentenatelier opende. Daar werd hij al snel door koning Willem I (België viel toen onder Hollands gezag) aangesteld om de Belgische militaire muziekkorpsen te voorzien van de nodige instrumenten.

Adolphe groeit dus op tussen de instrumenten die zijn vader maakt: hout- en koperblazers, tot zelfs violen en piano’s. Hij krijgt er de smaak voor muziek te pakken en gaat klarinet en fluit studeren aan het conservatorium van Brussel. En bij zijn vader leert hij de knepen van het instrumentenbouwersvak.

Al snel bedenkt Adolphe technische verbeteringen voor diverse blaasinstrumenten, en op zijn twintigste ontwerpt hij een nieuwe, verbeterde basklarinet. Die creatie levert hem veel lof op, onder andere van de beroemde Franse dirigent Habeneck, die op dat moment in Brussel verbleef. Maar ze wekt ook de jaloezie op van collega-muzikanten. De klarinettist van de Brusselse Koninklijke Harmonie weigert op het nieuwe instrument te spelen, waarop Sax hem uitdaagt tot een duel. Ze spelen om beurten - elk op hun eigen instrument - een stukje voor een publiek van 4.000 man, dat overduidelijk kiest voor Sax en zijn nieuwe instrument.

In 1840 stelt hij een paar nieuwe uitvindingen voor op de Nationale Expositie, maar krijgt daar niet de eerste prijs omdat hij ‘nog te jong is, en hij het jaar daarna niets meer zou kunnen winnen’. Teleurgesteld zet Adolphe Sax daarop de stap die zijn verdere leven zal bepalen: hij trekt naar Parijs, in de hoop het daar wel te kunnen maken. Aangemoedigd door onder meer de bekende componist Hector Berlioz, vraagt Sax in 1846 een patent aan voor zijn bekendste uitvinding, de saxofoon (in acht verschillende uitvoeringen). Hij is dan al een aantal jaar bezig geweest met het vervolmaken van het nieuwe instrument. In 1844 speelt hij met een prototype van zijn baritonsax overigens al mee in de creatie van het allereerste muziekstuk geschreven voor sax, ‘Hymne sacré’, van de hand van Berlioz. Ondanks veel tegenkanting – concurrenten proberen hem voortdurend fabricatiegeheimen te ontfutselen of doen hem processen aan wegens plagiaat, die hij telkens wint – scheren Adolphe Sax en zijn saxofoons in binnen- en buitenland hoge toppen. In 1857 wordt hij de eerste saxofoonleraar aan het conservatorium van Parijs.

In de nasleep van de Frans-Duitse oorlog raakt Sax in financiële problemen, waarbij zijn huis en atelier worden verkocht. Sax zal in 1894 verarmd sterven, hij ligt begraven op Montmartre.

Nog tot 11 januari 2015 in het Muziekinstrumentenmuseum in Brussel: de expo ‘SAX200’. Meer info op www.mim.be