Waarom is deze mijlpaal in young adult-fictie meer dan twintig jaar na datum nog steeds zo populair?
Zelf ben ik helemaal gek op de boeken van J.R.R. Tolkien. Ik heb altijd veel bewondering gekoesterd voor de schrijvers die erin slagen een heel universum uit het niets te doen ontstaan, en het zo gedetailleerd in kaart weten te brengen dat je er bijna in zou kunnen stappen.
Voor mij was die wereld Midden-Aarde. Voor vele anderen was die wereld Zweinstein, de fictieve school voor tovenaars uit de Harry Potter-serie.
Zowel Tolkien als Rowling creëerde een wereld die door mensen van overal geliefd was. Waarom vind ik zoveel meer aanhangers van de tovenaarsserie dan van In de Ban van de Ring? Wat hebben J.K. Rowlings boeken dat die van Tolkien missen?
In de Ban van de Ring kwam uit in 1954, een heel aantal jaren vroeger dan Harry Potter en de Steen der Wijzen, dat in 1997 verscheen.
Wie toen kind was zag de boeken in de etalage verschijnen, wie toen geboren werd kreeg de boeken voorgelezen of trok ze later uit de kast.
Wanneer ik nu leeftijdsgenoten vraag naar hun eerste kennismaking met de serie, denken ze meteen terug aan hun kindertijd, en worden ze overspoeld door nostalgie. De herinneringen aan de boeken geromantiseerd door de tijd heen.
Lezen voor het plezier vinden we sneller terug in kinderen dan bij (jong)volwassenen. Wanneer we jong zijn en onze verbeelding nog leeft, verdwalen we graag in al die verschillende verhalen en fantasiewerelden. We kijken naar de wereld met verwondering, en niet met kritiek. Het maakt ons niet uit dat er fouten in de verhaallijn zitten, of dat de personages niet mentaal groeien.
Wat indruk op ons maakt is de wereld die voor onze ogen geschilderd wordt, en de emotie die we erin terugvinden. Dat is waar Harry Potter in uitblinkt. Rowling vestigt onze aandacht op eenvoudige dingen: intrigerende personages, een prachtig kasteel en een spannend verhaal. In een verhaal voor kinderen en jongeren is dat een stuk aantrekkelijker dan de gedetailleerde geschiedenis, uiteenlopende culturen en politieke verhoudingen in In de Ban van de Ring.
Toch is sentiment en symboliek niet het enige wat Harry Potter zo speciaal maakt.
Enkele dagen geleden was ik te vroeg voor een afspraak in de stad. Ik besloot mijn tijd te verdoen door wat rond te zwerven, toen ik op een winkeltje met merchandise van allerlei films, boeken en spellen botste.
In de winkel verkochten ze honderden figuren, tassen en T-shirts met daarop bekende personages of titels, waaronder natuurlijk Harry Potter. Ik besloot wat tussen de shirts te rommelen op zoek naar het Ravenklauw-embleem. Voor ik vond naar wat ik op zoek was, zag ik vier shirts van Zwadderich, drie van Griffoendor en twee met de das van Huffelpuf.
Dat deed me even stilstaan bij het feit dat, hoewel ik zelf niet zo gek ben op de serie, ik toch de Pottermore-quiz heb gedaan om te weten in welke afdeling ik thuishoor, en ik ben niet de enige. Al mijn vrienden identificeren zich met één van de vier, zelfs al hebben ze de boeken nooit gelezen.
Na een lange, slapeloze nacht en een hoop berichtjes naar vrienden denk ik te weten waar dit vandaan komt.
Harry Potter vertrekt vanuit een miserabele situatie. Hij wordt mishandeld door de Duffelingen, is zijn ouders kwijt en woont onder de trap. Alles in zijn leven verandert wanneer hij de brief van Zweinstein ontvangt, en er naar school mag gaan.
Nog voor hij in Griffoendor geplaatst wordt maakt hij vrienden. Een magische hoed kiest vervolgens een gemeenschap voor hen uit op basis van hun sterkste karaktereigenschap. Een gemeenschap vol mensen met soortgelijke trekken, mensen die een beetje op hen lijken.
Misschien kan je je voorstellen dat voor iedereen wie zich ooit eenzaam heeft gevoeld, dit heel wat betekent. Zelfs de eenlingen onder ons hebben af en toe behoefte aan een gemeenschap waarin ze zich kunnen ontplooien. We zijn nu eenmaal sociale wezens.
Dat Zweinstein ons zo’n gemeenschap zou kunnen geven waarin we écht thuishoren, zelfs al geloven we dat zelf eerst niet, is iets waarvan we enkel kunnen dromen.
Dat zoveel mensen zich laten indelen betekent dat de gemeenschap ook in onze wereld een beetje voort kan bestaan. Wanneer twee leden van Zwadderich elkaar herkennen, geven ze elkaar een high-five, zelfs al is hun gelijkenis gebaseerd op niets meer dan een verhaal.
Harry Potter biedt op die manier een thuis aan de jongelingen die zich in de realiteit verloren voelen. Zij het omdat ze een ouder missen, traumatische gebeurtenissen doorstaan hebben of in de knoop liggen met hun gender. Was Rowling nu maar even verwelkomend en open-minded tegenover de jonge transgender, non-binary en genderfluxe tovenaars, als de wereld die ze creëerde.
