Het begin van de landbouw was niet alleen een keerpunt in onze geschiedenis als mens, ook ons immuunsysteem veranderde drastisch. De nieuwe ziekteverwekkers waarmee de eerste boeren in aanraking kwamen, dwongen het immuunsysteem om minder heftig te reageren.
Dat de vroege landbouwers vaker ziek werden dan jager-verzamelaars werd al langer vermoed. Eerdere studies in grotere Neolithische sites zoals Çatalhöyük in Turkije suggereren dat de inwoners met een waaier aan nieuwe ziektes te maken kregen, zoals salmonella en influenza. 'Voor het ontstaan van de landbouw leefde de mens in kleine gemeenschappen die een zwervend bestaan leidden. Dat maakte de kans om in contact te komen met pathogenen eerder klein,' verduidelijkt Dominguez-Andrés, wetenschappelijk onderzoeker verbonden aan het Radboud Universitair medisch centrum in Nijmegen en gespecialiseerd in infectieziektes.
'Gedurende de Neolithische Revolutie – het begin van de landbouw – begonnen mensen in grotere, sedentaire groepen te leven. Bovendien kwamen de eerste landbouwers veel dichter in contact met dieren, waarmee ze vaak onder een dak samenleefden. Een groot deel van de ziektes die we kennen heeft een dierlijke oorsprong, dus het houden van dieren vergrootte de blootstelling aan pathogenen exponentieel. Daarnaast bracht de landbouw veranderingen in ons dieet, onze manier van leven,... Dat alles moet een enorme schok voor ons immuunsysteem geweest zijn.'
Fossiel DNA
Om uit te vissen hoe het immuunsysteem van onze voorouders deze schok verwerkten, keek Dominguez-Andrés en zijn team naar de link tussen het genoom en het immuunsysteem vandaag. In bloedstalen bracht men de aanwezigheid van cytokines in kaart, een groep eiwitten die een rol spelen bij de reguleren van ons immuunsysteem. 'Die data legden we naast de genetische informatie uit de bloedstalen,' legt Dominguez-Andrés uit. 'Dat gaf ons een beeld van welke genetische variatie samenvalt met een bepaalde immuunrespons.
‘Jager-verzamelaars hadden een veel sterkere ontstekingsreacties dan wij’
Het meten van ontstekingsreacties van onze voorouders is onmogelijk. Maar fossiel DNA is er wel. 'We kennen de genetische opmaak van individuen uit het verleden. Op basis van het verband tussen genetische variatie en immuunrespons vandaag kunnen we nagaan hoe het immuunsysteem in het verleden gereageerd moet hebben op pathogenen.'
Uit deze interpolatie van oud DNA bleek dat individuen van voor de Neolithische Revolutie een heel andere immuunrespons hadden dan vroege landbouwers. 'Jager-verzamelaars hadden een veel sterkere ontstekingsreacties dan wij. Het DNA van mensen die leefden tijdens de Neolithische Revolutie toont een veel mildere ontstekingsreactie op bepaalde pathogenen. Het ontstaan van de landbouw is een keerpunt in de evolutie van ons immuunsysteem. Het veranderde onze immuunrespons fundamenteel.'
Meer pathogenen, minder ontstekingen
Vreemd genoeg antwoordde het immuunsysteem op de verhoogde blootstelling aan pathogenen die de eerste landbouw met zich meebracht door net minder ontstekingsreacties op te wekken. Dat lijkt een contradictie, maar is het niet, aldus Dominguez-Andrés. 'Vaak is het net een excessieve reactie van ons immuunsysteem die ons schaadt, eerder dan de pathogeen zelf. Een minder hevige ontstekingsreactie helpt om de verhoogde druk van ziektemakers beter te weerstaan. Aan de andere kant hebben ook pathogenen een voordeel, want ons immuunsysteem schakelt hen niet te snel uit. Mensen en pathogenen leven al duizenden jaren samen, dus ons evolutionair pad loopt gelijk op. Een verminderde ontstekingsreactie op pathogenen hielp om ons aan te passen aan de radicaal nieuwe manier van leven die de landbouw betekende voor de mensheid.'
