Onderzoekers van het Instituut voor Natuurwetenschappen hebben op een Egyptische vindplaats het oudste bewijs gevonden van vee waarvan de hoorns doelbewust waren vervormd. De oude Egyptenaren forceerden de kurkentrekkervormige hoorns van schapen, die van nature zijwaarts groeien, tot ze kaarsrecht stonden.
Hierakonpolis of Nekhen is een archeologische vindplaats langs de Nijl in Egypte, iets ten zuiden van Luxor. Lang voor de bouw van piramides en voor de heerschappij van de farao’s was het tussen 3700 en 3500 v. Chr. een van de grootste steden en een belangrijk politiek centrum. Het is ook een van de weinige vindplaatsen met begraafplaatsen voor zowel gewone mensen als voor de elite.
Oudste dierentuin
Op de elitebegraafplaats werden behalve notabelen maar liefst 180 dieren begraven. Een vijfde ervan zijn wilde dieren, zoals lokale nijlpaarden en krokodillen, maar ook bavianen en olifanten die uit het zuiden waren ingevoerd. Archeologen groeven er ook veel katten, honden en vee op. Hierakonpolis is door zijn hoeveelheid en variëteit aan dieren uniek, en is meteen ook de oudste dierentuin.
In een nieuwe studie, gepubliceerd in Journal of Archaeological Science beschrijven archeologen Wim Van Neer, Bea De Cupere en Renée Friedman zes schapen die in een graf zijn gevonden. Normaal heeft deze soort spiraalvormige hoorns die horizontaal en zijwaarts groeien, maar bij drie exemplaren waren de hoorns opwaarts gericht. Van een ander schaap waren de horens minder kaarsrecht, maar stonden ze dichter bijeen dan normaal. En van één schaap waren de horens helemaal verwijderd.
Kaarsrecht
‘Inkepingen in de hoorns suggereren dat oude Egyptenaren touw gebruikten om ze samen te binden’, zegt archeozoöloog Bea De Cupere (Instituut voor Natuurwetenschappen), die aan zes opgravingsmissies deelnam in Hierakonpolis. ‘Gaten in de schedelbeenderen wijzen erop dat de veehouders de schedel van het jonge dier ook nog eens braken om het rechtopgroeien te bevorderen. Het is een praktijk die bepaalde Afrikaanse herdergemeenschappen nog toepassen bij runderen.’
De schapen op de elitebegraafplaats blijken veel ouder – 6 à 8 in plaats van 3 jaar – en ook groter dan hun soortgenoten die in het slachtafval werden gevonden elders op de site. ‘Dat is het resultaat van castratie’, zegt De Cupere. ‘De schapen worden dan niet alleen makkelijker in de omgang, maar ook groter.’
Pronken
Waarom de oude Egyptenaren de hoorns vervormden, blijft onduidelijk. Archeozoöloog Wim Van Neer (twaalf opgravingen in Hierakonpolis): ‘De elite wou haar macht etaleren met het houden van wilde en exotische dieren, en mogelijk ook met het rechtzetten van hoorns van indrukwekkend grote schapen. Misschien wilden ze dat de schapen eruitzagen als mendesantilopen of addax uit de Sahara? Of waren de dieren betrokken bij rituelen? We kunnen voorlopig maar gissen.’
De onderzoekers hopen nog meer schedels van vee te vinden met vervormde hoorns om de opmerkelijke praktijk beter te begrijpen. De vondst in Hierakonpolis biedt alvast het oudste bewijs van het vervormen van hoorns bij vee – 1000 jaar eerder dan op een vindplaats met vervormde runderhoorns in Soedan – en het eerste bekende geval van dergelijke praktijken bij schapen.
