Op een plek waar een luxehotel zou worden gebouwd, vonden archeologen de sierlijke ruïnes van Nero's theater.
Beeld: luchtfoto van de ruïnes van Nero's privétheater bij het Vaticaan. Credit: Soprintendenza Speciale di Roma
Net voor de bouw van een luxe hotel in de buurt van het Vaticaan hebben archeologen op de locatie de ruïnes blootgelegd van een privétheater waar de beruchte wrede Romeinse keizer Nero ooit zijn publieke optredens voorbereidde.
De locatie van het theater uit de eerste eeuw na Christus, dat wordt beschreven in Romeinse geschriften, was tot nu toe onbekend. De onderzoekers die de ontdekking deden, denken dat Nero - die niet alleen berucht was voor het vervolgen van christenen, maar zichzelf ook een groot artiest vond - vele malen op het podium van het theater heeft gezongen, opgetreden en gedichten reciteerde.
‘Hoewel we geen bewijs hebben dat dit gebeurd is, beschrijven Romeinse schrijvers Plinius de Oudere en Tacitus hoe Nero optrad in een theater dat volgens ons wellicht in een van deze gebouwen lag’, zegt Marzia Di Mento, hoofdarcheoloog op de vindplaats.
Sierlijk theater
Het project stond onder toezicht van een afdeling van het Italiaanse Ministerie van Cultuur in Rome. De opgravingen zijn nu zo groot als een stadsblok en het werk aan het theater begon ongeveer twee jaar geleden. Daar groeven archeologen twee grote bakstenen structuren op naast een binnenplaats die mogelijk omgeven was door een portiek.
Een van de structuren was een halfronde cavea waar het publiek in lagen zou hebben gezeten, met uitzicht op de versierde achtergrond van een Romeins theaterpodium in het westen. Wat overblijft geeft aan dat de achtergrond bedekt was met marmer en bladgoud. Het tweede gebouw stond loodrecht op het eerste en had kamers die dienstruimtes lijken te zijn geweest voor toneelmateriaal, zoals decors en kostuums.
Een deel van een metalen insigne dat gedragen werd door een middeleeuwse christelijke pelgrim die de plek bezocht, waarvan gedacht werd dat het in de buurt van de begraafplaats van Sint-Pieter lag (boven). Dergelijke badges of insignes lieten zien dat pelgrims het heiligdom van een bepaalde heilige hadden bezocht. De sierlijke decoraties van Nero's theater bevatten een gebeeldhouwd marmeren hoofd, dat mogelijk ooit deel uitmaakte van een groter standbeeld (onder). Credit: Soprintendenza Speciale di Roma
Renato Sebastiani, een van de leiders van het project, zegt dat de duidelijke rijkdom van de ruïnes bevestigt dat ze van het theater van Nero zijn. ‘De rijkdom van de gebruikte materialen, het marmer, het stucwerk versierd met bladgoud,… getuigen ervan dat we te maken hebben met werken die gemaakt zijn voor de keizerlijke familie’, zegt hij. Het theater en andere vondsten op de vindplaats dateren uit de tijd van het vroege Romeinse Rijk in de eerste eeuw - Nero regeerde in het midden van de eerste eeuw - tot de middeleeuwse periode van Rome in de 15e eeuw.
De tuinen van Nero
De site ligt op slechts een paar honderd meter van het Vaticaan op de westelijke oever van de rivier de Tiber, in een gebied dat ooit bedekt werd door de Tuinen van Nero. Het gebied behoorde oorspronkelijk toe aan Agrippina de Oude, een kleindochter van Augustus en de moeder van Julia Agrippina.
Bekend als Agrippina de Jongere, was Julia Agrippina ook de moeder van Nero. Ze was de zus van keizer Caligula en de nicht van zijn opvolger Claudius, die keizer werd nadat Caligula door zijn eigen Praetoriaanse Garde was vermoord in 41 na Christus.
In 49 na Christus werd Agrippina de vierde vrouw van Claudius, hoewel het huwelijk tussen een oom en een nicht als schandalig werd beschouwd. Binnen enkele maanden na hun huwelijk haalde Agrippina Claudius over om haar 12-jarige zoon, die ook zijn erfgenaam zou worden, te adopteren. De jongen veranderde zijn naam in Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus en hij werd keizer toen Claudius in 54 na Christus stierf - waarschijnlijk nadat Agrippina hem vergiftigd had.
Tacitus schreef ongeveer 60 jaar later dat Agrippina toen probeerde Rome te regeren via Nero maar dat het ondankbare kind haar in 59 na Christus liet vermoorden.
De slechtste keizer van Rome?
De traditionele geschiedenis schildert Nero af als een van de slechtste keizers die Rome ooit heeft gehad. Hij was naar verluidt zowel losbandig als sadistisch. Zijn biograaf Suetonius, die een paar jaar na Tacitus schreef, beweerde dat Nero ‘elke vorm van obsceniteit beoefende’, van incest tot moord.
Deel van een muur met fresco's van de cavea van het theater - een halve cirkel waar het publiek zat om naar de voorstellingen op het podium te kijken (boven). De weelderige architectuur van het gebouw bestond onder andere uit fijn bewerkte zuilen van kostbaar gekleurd marmer (onder). Credit: Soprintendenza Speciale di Roma
Nero hield van wagenrennen en van optreden in theaters als zanger, muzikant en acteur. Maar de Romeinen van die tijd beschouwden dergelijke activiteiten als uiterst laag-bij-de-grond en Nero's beruchtheid werd niet geholpen door gruwelijke verslagen over de manier waarop hij Christenen martelde - die na de vierde eeuw de meeste geschiedenissen over die tijd schreven, welke nog steeds beschikbaar zijn.
De grootste aanspraak van de keizer op schande is misschien wel dat hij ‘muziek speelde terwijl Rome brandde’. Nero bespeelde vaak een soort lier. Maar er is geen bewijs dat hij dat deed ten tijde van de grote brand van Rome in 64 na Christus of dat hij zelfs maar in de stad was toen die brand plaatsvond.
Uiteindelijk werden Nero's excessen te veel voor zijn Praetoriaanse Garde en in 68 na Christus gaven ze hun steun aan zijn vijand, de Romeinse staatsman Galba, die voor een korte tijd keizer werd na Nero's dood.
Verlaten en bijna helemaal alleen, dook Nero onder in een villa in de buurt van Rome, waar hij probeerde zelfmoord te plegen, maar dat naar verluidt niet kon doorzetten. Uiteindelijk beval hij een dienaar om hem van het leven te beroven. Suetonius schreef dat hij uitriep, ‘Qualis artifex pereo!’ (‘Wat een kunstenaar sterft met mij!’).
Mysterie opgelost?
Archeologen denken dat het nieuwe theater vooral een privéplek was waar Nero oefende voor voorstellingen die hij later elders in de stad zou geven.
‘Plinius de Oudere schrijft over een theater in de tuinen van Nero waar hij optrad voordat hij in de grote theaters ging zingen’, zegt Paolo Carafa van de Sapienza Universiteit van Rome. ‘Dat zou dit theater geweest kunnen zijn.’
Nero's ‘claim dat hij een groot zanger was, leidde ertoe dat hij optrad voor een groot publiek’, zegt Leonardo Visconti di Modrone, gouverneur-generaal van de Orde van het Holisch Graf, die eigenaar is van de site. ‘Maar om te oefenen, voorzag hij zichzelf van een privétheater van grote luxe en verfijning waar hij kon optreden voor een select publiek.’
Hoewel tijdgenoten schreven over Nero's theater, was de exacte locatie onbekend. ‘Vandaag kunnen we zeggen dat dit mysterie is opgelost’, zegt Visconti di Modrone.
