Verloren steden

Het idee van een verloren stad heeft altijd al tot de verbeelding gesproken. Soms gaat het om mythes die voor zover bekend geen enkele grond van waarheid bevatten, maar er zijn net zo goed steden die per ongeluk ontdekt zijn nadat iedereen ze eeuwenlang was vergeten.

Firozkoh (Afghanistan)

Vandaag staat de verbazingwekkende minaret van Jam in het spreekwoordelijke midden van nergens, maar ooit vormde ze - volgens sommigen -het middelpunt van een bruisende stad. Firozkoh (de Turkooise Berg) was volgens sommige archeologen de zomerhoofdstad van de Ghoriden, een islamitische dynastie uit de 11de en 12de eeuw. Wat deze stad uniek maakte, zijn de vele aanwijzingen dat moslims, Joden en christenen hier vreedzaam naast elkaar leefden - er zijn zelfs resten van een Joodse begraafplaats. Door de onrust in de regio ligt de weg naar Firozkoh echter open voor illegale opgravingen, en een groot deel van de archeologische resten zijn ondertussen verdwenen.

Mohenjo-daro

De Indus-beschaving was een van de oudste complexe samenlevingen ter wereld, met als middelpunt de antieke steden Mohenjo-Daro en Harappa. Archeologisch onderzoek heeft uitgewezen dat Mohenjo-Daro zeker zes keer is vernield door overstromingen en ook telkens weer heropgebouwd. Uiteindelijk is de stad rond 1800 voor Christus om een onbekende reden definitief verlaten, om pas in 1922 herontdekt te worden. Wat overblijft van de stad - onder andere het eerste rioleringsstelsel ter wereld - illustreert hoe hoogstaand deze beschaving was. Toch blijft het mysterie dat haar omgeeft intact, ook al doordat het schrift van de Indus-beschaving nog steeds niet is ontcijferd.

Klifpaleis (VS)

De Pueblo-indianen uit het zuidwesten van de VS zijn bekend om hun typische nederzettingen, die vaak tegen rotswanden werden aangebouwd ter bescherming tegen vijanden. Het zogenaamde Klifpaleis in Colorado werd gebouwd rond 1200 en verlaten omstreeks 1300. De nederzetting bleef meer dan 500 jaar verborgen in de woestijn, tot ene Richard Wetherill er bij toeval op stootte toen hij op zoek was naar afgedwaald vee. Na onderzoek bleek het om de grootste klifnederzetting in Noord-Amerika te gaan.

Khajuraho (India)

Gered door de tropische vegetatie, dat was kort samengevat het lot van de Indiase stad Khajuraho. In de hoofdstad van het Chandella-rijk werden in de 10de en 11de eeuw niet minder dan 80 hindoetempels gebouwd, maar de stad raakte in verval toen de heersers kozen voor Mahoba als hoofdstad. Toen een Britse officier de site herontdekte in de 19de eeuw, bleven er nog 22 tempels over. De beroemde erotische taferelen waarmee de tempels versierd zijn, zouden later een bron van gêne worden voor de Indiase regering. Die vatte zelfs het plan op om ze vol te storten met beton, maar dat is gelukkig niet doorgegaan.

Cahokia (Verenigde Staten)

Lang voor er Europeanen voet op Noord-Amerikaanse bodem zetten, bouwde de Mississippi-cultuur een onvervalste stad in de huidige staat Illinois. Op haar hoogtepunt moet Cahokia een forse stad met 40.000 inwoners zijn geweest, omringd door enorme piramides uit aarde en houten structuren die wellicht dienden om de bewegingen van de sterren te volgen (de zogenaamde ‘Woodhenges’). De stad kende haar bloeiperiode tussen 600 en 1200, waarna de bewoners langzaamaan andere oorden opzochten. Volgens archeologen moet de stad veelvuldig gekampt hebben met ziekte, want een rioleringssysteem is er niet teruggevonden.

Groot-Zimbabwe

Deze vergeten stad floreerde tussen de 4de en de 15de eeuw en deed dienst als residentie van de Zimbabwaanse koningen. Er zijn overvloedige bewijzen van een levendige overzeese handel, en het staat zo goed als vast dat de stad in haar tijd de grootste was van Afrika ten zuiden van de Sahara. Volgens Portugese handelaars, die de ruïnes bezochten in de 15de eeuw, waren ze wellicht het werk van de duivel. Daarna belandden ze in de vergetelheid, tot een Duits-Amerikaanse handelaar ze in 1867 herontdekte tijdens een jachtpartij. Het koloniale bewind werkte archeologisch onderzoek actief tegen omdat het bestaan van een superieure zwart-Afrikaanse cultuur niet in haar kraam paste.

Troje (Turkije)

Net zoals Atlantis is Troje eeuwenlang beschouwd als een mythische stad, die haar bekendheid dankte aan de Ilias van Homeros. Toch is er een duidelijk verschil, want van deze stad zijn wel degelijk de restanten teruggevonden. De Engelse amateur-archeoloog Frank Calvert deed rond 1850 als eerste opgravingen bij de plaats Hisarlik in het noordwesten van Turkije, in de vaste overtuiging dat hij de resten van Troje gevonden had. Hij had echter niet de middelen om door te zetten, en het British Museum weigerde een subsidie van 100 pond te geven. Daar kregen de Britten al snel spijt van, want in 1870 arriveerde voormalig zakenman en Duitser Heinrich Schliemann met een zak vol geld op de site. Uit zijn opgravingen bleek dat de stad meermaals verwoest en heropgebouwd was, zodat er nog steeds twijfel bestaat over welke bewoningslaag overeenkomt met het Troje van de Ilias.

Leptis Magna (Libië)

Leptis Magna werd rond 1000 voor Christus gesticht door Feniciërs en plaatselijke Berbers, maar groeide pas in de 4de eeuw voor Christus uit tot een belangrijke havenstad, en die rol werd alleen maar versterkt toen de Romeinen het roer overnamen. Het hoogtepunt van haar geschiedenis volgde in 193, toen een van haar inwoners het tot keizer schopte. Onder Septimius Severus bloeide de stad als nooit tevoren, maar ironisch genoeg luidde hij ook eigenhandig het einde van de stad in. Door zijn enthousiaste bouwactiviteiten in de haven werd de verzilting ervan versneld, en ze kwam een terugval van de handel in de 3de eeuw nooit meer te boven. De Vandalen namen in 439 de controle over en bevalen de afbraak van de stadsomwalling, waarna Leptis Magna grondig werd verwoest door een Berberleger. De stad werd verlaten en raakte bedolven onder het zand. Een tragische afloop, maar het gevolg is wel dat wij er vandaag een van de best bewaarde Romeinse steden kunnen bewonderen. Elk nadeel heeft z’n voordeel, zeg maar.

Atlantis

De meeste wetenschappers zijn het erover eens dat Atlantis niet meer is dan een fictieve stad, bedacht door Plato om de vreselijke gevolgen van hoogmoed te illustreren. En toch wordt de ‘echte locatie’ van de verzwolgen stad om de haverklap ontdekt - het laatste decennium zijn er minstens vier serieuze claims gemaakt. Dat alles neemt niet weg dat de zee wel degelijk af en toe een hele stad opslokt. Eén voorbeeld is de Griekse stad Pavlopetri, die rond het jaar 1000 voor Christus ten onder ging door aardbevingen en een plotse stijging van het zeeniveau. Verzonken steden leveren dikwijls een uitzonderlijk scherp beeld op van de toenmalige samenleving op, doordat ze als het ware bevroren zijn in de tijd.

Meer over de geschiedenis van steden leest u in het recentste nummer van Eos Memo, ons geschiedenisblad.