Waren ook Australopithecen al handige Harry’s?

De oudste menselijke resten, de oudste sporen van vuur… in de archeologie is de eretitel ‘oudste’ geen lang leven beschoren. Voor je het weet, duikt er een vondst op die nóg ouder is. Dit keer moeten de Oldowan-werktuigen die in de jaren negentig op de site van Gona in Ethiopië werden gevonden, eraan geloven. Tot voor kort werden deze artefacten – 2,6 miljoen jaar oud - beschouwd als de oudste stenen werktuigen voortgebracht door onze voorouders. Of de makers al moderne mensen (van het geslacht Homo) waren of oudere, pre-menselijke voorouders, is overigens nog geen uitgemaakte zaak. Nu zijn er door Amerikaanse archeologen nabij het Turkana-meer in Kenia stenen werktuigen gevonden die op basis van paleomagnetisch onderzoek van de afzettingslaag waarin ze zich bevonden, 3,3 miljoen jaar oud zouden zijn.

Het gaat om duidelijk doelbewust geproduceerde scherven en kernen. Na verder onderzoek bleek dat die kernen tijdens het werk geroteerd werden om er langs alle kanten scherven af te slaan, net zoals dat bij de Oldowan-werktuigen was geconstateerd. Als de datering klopt, dan werden de werktuigen niet gemaakt door moderne mensen, maar door mensachtigen. Zeer recent werd de ouderdom van het Homo-geslacht maar liefst met 500.000 jaar vermeerderd, met de vondst van een fossiele menselijke onderkaak van 2,8 miljoen jaar oud, maar de ‘nieuwe oudste werktuigen’ dateren nog van voor die tijd.

Dat er wellicht oudere werktuigen dan die van Gona gevonden zouden worden, lag wel al in de lijn der verwachtingen. In 2010 doken op de site van Dikika in Ethiopië, gekerfde dierenbeenderen op, die 3,4 miljoen jaar oud bleken. Als de inkervingen doelbewust werden gemaakt en niet per ongeluk door dieren, dan gaat het om het oudste bewijs van het gebruik van stenen werktuigen ooit. Maar van de werktuigen zelf werd geen spoor gevonden. Tot nu dus, mogelijk. Ook ander wetenschappelijk onderzoek maakt zeer vroeg gebruik van werktuigen steeds aannemelijker. Begin dit jaar meldden Britse onderzoekers dat hun onderzoek op Australopithecus-botten uitwees dat deze mensachtigen al beschikten over opponeerbare duimen en een precisiegreep. Alvast fysiek was Australopithecus dus in elk geval in staat om werktuigen te hanteren.