Wereldwijd onderzoeken wetenschappers hoe ze leveraandoeningen kunnen behandelen zonder dat ze de zieke lever moeten vervangen door een gezond donororgaan. De nood is hoog, want leveraandoeningen zijn schering en inslag.
Charlotte Scott
Charlotte Scott (1987) werd geboren in het Verenigd Koninkrijk. Ze groeide op in Ierland en werkte haar studies af in Schotland. Aan de University of Glasgow kwam ze in contact met Bart Lambrecht (VIB) en Martin Guilliams (UGent). Ze werkten samen aan een aantal experimenten, waarvoor Scott af en toe naar Gent afzakte. Daar bleef ze voor een postdoctoraat onder leiding van Guilliams. Nu, vijf jaar later, is ze haar eigen onderzoekslab aan het opzetten in Gent. Ze kreeg daarvoor onlangs de Francqui Start-Up Grant.
In het Westen lijdt maar liefst 30 procent van de bevolking aan één specifieke leverziekte. Anders dan wat velen denken, wordt die ziekte niet veroorzaakt door alcoholmisbruik. De echte schuldige is leververvetting door overgewicht. Vet in de lever hoopt zich op, waarna het afweersysteem in opstand komt en het leverweefsel beschadigt. Momenteel is leververvetting een van de belangrijkste oorzaken van levertransplantaties.
Zodra een patiënt een paar dagen aaneen meer dan vier tabletten van 1.000 milligram of acht tabletten van 500 milligram per dag slikt, loopt hij een risico op een overdosis. Te veel paracetamol leidt tot acuut leverfalen – een aandoening die je enkel met een levertransplantatie kan behandelen.
Maar liefst 30 procent van de westerse bevolking lijdt aan leververvetting
Charlotte Scott is een van de wetenschappers die zoekt naar alternatieven voor een transplantatie. Volgens de immunoloog, werkzaam aan de University of Glasgow in Schotland en aan het VIB in Gent, ligt de oplossing in ons eigen lichaam.
Zoeken naar handlangers
In haar onderzoek focust Scott vooral op dendritische cellen en macrofagen. Die cellen van het immuunsysteem vormen de frontlinie in het lichaam. Ze zijn de eersten die het lichaam verdedigen tegen vreemde stoffen en zijn cruciaal om geschikte afweerreacties tegen die stoffen in te zetten. Daardoor hebben ze een groot therapeutisch potentieel bij ziektes als niet-alcoholische leververvetting.
Scott ging na welke cellen aanwezig zijn in gezond weefsel en hoe ze werken. Ze toonde aan dat een specifiek gen erg belangrijk is voor die cellen. ‘We ontdekten dat het gen in de weefsels waarin de cellen leven helpt om hun taken te vervullen. Dat kan ons dan weer helpen om de cellen te manipuleren bij ziektes.’
Op dit moment zoekt Scott uit welke celsoorten in de lever aanwezig zijn bij ontstekingen. Ze wil weten wat hun taken zijn als zich daar ziektes ontwikkelen en hoe ze die taken precies uitvoeren. Pas als ze dat kan achterhalen, kan ze uitzoeken hoe ze die cellen moet aansturen om ziektes te behandelen en voorkomen. Ze gebruikt daarvoor single-cell technology. Dat is een vernieuwende techniek die toelaat om het complexe genexpressieprofiel van individuele cellen te achterhalen.
Eerst muizen, dan mensen
Om hun onderzoek te testen, werken Scott en haar collega’s met zowel muismodellen als klinische menselijke stalen. ‘Voor het onderzoek naar niet-alcoholische leververvetting zetten we muizen een aantal weken lang op een westers dieet dat rijk is aan vet, cholesterol en suiker. Daardoor ontwikkelen ze alle symptomen van leververvetting’, zegt Scott.
Ook een overdosis paracetamol kan zeer schadelijk zijn voor de lever. Je vindt dat bestanddeel in populaire geneesmiddelen als Dafalgan en Perdolan, waar het een pijnstillende en koortsverlagende werking heeft. Een overdosis paracetamol is de meest voorkomende vorm van vergiftiging door medicatie. Het komt vaak voor bij oudere patiënten die medicatie slikken voor diverse aandoeningen. Dikwijls beseffen ze niet dat verschillende geneesmiddelen dezelfde werkzame stoffen kunnen bevatten, en dat die zich kunnen ophopen in hun lichaam.
‘Voor het onderzoek naar een overdosis paracetamol geven we de proefdieren een eenmalige dosis van 300 milligram per kilogram lichaamsgewicht. We onderzoeken vervolgens welke dendritische cellen en macrofagen in hun lever aanwezig zijn.’
De data voor leververvetting die ze bij de beestjes verzamelt, vergelijkt Scott met de gegevens die ze vindt in de levers van patiënten aan het UZ Gent. De patiënten in kwestie ondergaan een chirurgische operatie om overgewicht te behandelen. Voor Scotts onderzoek staan ze vrijwillig een stukje van hun lever aan haar af.
Naar eigen zeggen begint Scott een goed zicht te krijgen op welke cellen aanwezig zijn in de levers van zowel obese muizen als obese mensen. Ze ziet ook welke genen door die cellen tot uitdrukking komen. Daarom houdt ze zich nu vooral bezig met de vraag welke van die genen leiden tot de belangrijkste ziektesymptomen.
‘In de muismodellen kunnen we die genen onderdrukken en kijken hoe een ziekte dan evolueert’, aldus Scott. ‘Zo kunnen we bijvoorbeeld zien dat een specifiek celtype via specifieke genen cruciaal is voor de verdere ontwikkeling van een ziekte. Op die manier kunnen we een therapie uitdokteren die deze cellen onschadelijk maakt. Dat moet de nood aan levertransplantaties aanzienlijk terugdringen.’
Nederlands
Charlotte Scott verhuisde van Ierland naar Gent om hier onderzoek te doen. Ze volgt ook een cursus Nederlands, en wou zich daarom ook graag in het Nederlands voorstellen.
