Modelleerwerk van Britse wetenschappers doet uitschijnen dat de omstreden ‘groepsimmuniteit’ al is bereikt in het Verenigd Koninkrijk. Maar bij nader inzien schept het onderzoek vooral valse hoop. Niet verwonderlijk voor een studie die niet eens werd gepubliceerd (en dus ook niet getoetst) en die bovendien is gebaseerd op een dubieuze aanname.
Het wetenschappelijk comité rond het coronavirus benadrukt het telkens weer in zijn dagelijkse briefings: het aantal rapporteerde besmettingen is een onderschatting, want enkel wie wordt opgenomen in het ziekenhuis of wie daar werkt wordt getest. Momenteel (donderdagochtend) zijn er dat in België 4.937. Maar hoeveel mensen in ons land zijn er nu werkelijk besmet (geweest) met het virus, met slechts milde niet-ernstige symptomen of zelfs helemaal geen? Dat is nog altijd een van de grote onbekenden in deze pandemie, drie maanden na de eerste uitbraak in de Chinese stad Wuhan.
Dat het aandeel dragers van het virus zonder of met slechts milde symptomen aanzienlijk is, wordt naarmate de epidemie zich verder ontwikkelt almaar duidelijker. Half februari telden Chinese artsen in de stad Wuhan ruim 37.000 van zulke gevallen, die vaak niet ziek waren (‘asymptomatisch’) maar wel besmettelijk. De vorsers (van de universiteit van Wuhan) schatten dat bijna 60 procent van de besmette Wuhanezen zo het coronavirus doormaakte. Ook op het cruiseschip Diamond Princess, dat in februari dagenlang in quarantaine lag voor de kust van Japan, bleek de helft van de 700 passagiers en bemanning die positief testten, op dat moment geen symptomen te hebben – dat meldde de Amerikaanse gezondheidsdienst CDC eerder zeker week. En eind februari ontdekten epidemiologen in het Italiaanse dorpje Vò – nadat daar de eerste dode in Italië was gevallen – dat zowat de helft van de dragers van het virus er nauwelijks iets van ondervond.
Geen meting of test
Op het eerste gezicht hoeft het dus niet te verbazen waarmee Britse epidemiologen deze week kwamen: een modelsimulatie die suggereert dat liefst de helft tot wel twee derde van de bevolking in het Verenigd Koninkrijk het virus al onder leden zou hebben (gehad). Het grote verschil met de eerdere onderzoeken is echter dat de vorsers (van de universiteit van Oxford) geen enkele meting of test hebben gedaan. Ze baseerden zich zuiver op hun theoretische model, dat ze verfijnden met officiële gegevens uit Italië en het Verenigd Koninkrijk.
De vorsers vertrokken van een betrekkelijk eenvoudig model voor de uitbreiding van besmettelijke ziekten, waarin mensen worden ingedeeld in drie categorieën: vatbaar, besmet en ‘verwijderd’ (overleden of genezen). Met dat model voerden ze verschillende simulaties uit, waarna ze controleerden welke daarvan het beste overeenstemde met de werkelijk situatie. Zo proberen ze het gedrag en vooral de verspreiding van het virus te voorspellen – zowel vooruit in de tijd als achteruit.
Hoewel het modelleerwerk nog op publicatie wacht in een vakblad en dus nog peer review moet ondergaan, werd het toch al gretig opgepikt door de Britse media. De reden is natuurlijk dat de modelsimulatie hoopt schept. Of zoals de Financial Times schreef: ‘Dit zou betekenen dat dankzij de onopgemerkte verspreiding van het virus het land al over groepsimmuniteit beschikt.’ Daarmee maakt dit controversiële begrip een kleine comeback, want een week geleden stuurde de regering-Johnson nog volop aan op groepsimmuniteit. De piek van het aantal ziekenhuisopnames zou daardoor ook onder de capaciteit van de Britse intensive care blijven. Bovendien zou de curve van de epidemie veel smaller zijn, waardoor volgens de zakenkrant de strenge maatregelen die sinds het weekend ook in het Verenigd Koninkrijk gelden, veel sneller dan verwacht zouden kunnen worden opgeheven.
Op zoek naar antilichamen
Maar de aanpak van de Britse epidemiologen en de berichtgeving in de media oogstten snel kritiek. De vorsers zouden zich gebaseerd hebben op een bedenkelijke aanname, namelijk een schatting van het aantal ziekenhuisopnames van slechts één op duizend besmettingen. Dit terwijl de mortaliteit in Italië alleen al momenteel op 10 procent ligt van de geregistreerde infecties – met de bemerking dat het laatste aantal in Italië dus ook veel en veel hoger kan liggen, mocht het model uit Oxford kloppen. ‘Niemand weet op dit moment hoe groot het percentage van de bevolking is dat ernstig risico loopt’, schreef The Guardian. Dezelfde epidemiologen voerden immers nog andere simulaties uit – op basis van hetzelfde SIR-model – die eveneens met de data van Italië en het Verenigd Koninkrijk matchen, maar die helemaal anders uitpakken. De vorsers geven dat ook grif toe. ‘Aan het andere uiterste hebben we een mogelijke simulatie waarin slechts een miniem deel van de bevolking al besmet is’, zegt immunoloog Paul Klenerman in The Guardian. Vandaag (donderdag) publiceert de FT een ingezonden brief waarin zowel Britse als Italiaanse medici de berichtgeving hekelen. ‘Dit dreigt de controlemaatregelen te ondergraven omdat mensen verkeerdelijk het idee kunnen krijgen dat ze het virus al hebben doorgemaakt. Bovendien kan het politici ertoe aanzetten om maatregelen te verlichten, hoewel die strikt noodzakelijk zijn’, staat er te lezen.
'Testen is absoluut nodig om de asymptomatische overdracht van het virus in kaart te brengen' epidemioloog Niel Hens (UHasselt en UAntwerpen)
De epidemiologen van Oxford maken zich intussen klaar om hun hypothese te gaan toetsen door bij gezonde Britten naar antilichamen in het bloed te gaan zoeken. De eerste serologische tests zouden eerstdaags al kunnen starten, en de resultaten daarvan zouden volgende week bekend moeten zijn.
Ook in ons land staan er tests in de steigers om met bloedtesten de immuniteit van de bevolking in kaart te brengen. ‘Dit is absoluut nodig om de asymptomatische transmissie van het virus in kaart te brengen, want daar hebben we nu nog geen zicht op’, zegt epidemioloog Niel Hens van de UHasselt en de UAntwerpen. De serologische test daarvoor zou de komende weken klaar moeten zijn.
