‘Dure skihelm niet beter dan goedkope’

De dood van twee Nederlandse skiërs en het ernstige ski-ongeluk van F1-piloot Michael Schumacher doen ook dit seizoen weer vragen rijzen over het dragen van een skihelm. Artsen benadrukken dat Schumachers helm een onmiddellijke dood heeft voorkomen. Dat een skihelm levens redt, staat buiten kijf, maar de bescherming heeft grenzen.

Elk jaar sterven in Oostenrijk alleen al 38 wintersporters, met hoofdletsels als belangrijkste doodsoorzaak. Dat een helm niet alleen bedoeld is voor snelheidsduivels, blijkt uit de dood van de Britse actrice Natasha Richardson in 2009. Zij liep een dodelijk hersenletsel op na een val op de beginnerspiste. Het aantal skihelmdragers nam dat jaar dan ook aanzienlijk toe.

‘Onderzoek heeft uitgewezen dat een helm wel degelijk beschermt’, aldus hoogleraar biomechanica Jos Vander Sloten (KU Leuven). ‘De bescherming heeft uiteraard zijn grenzen. Die grens is bij Schumacher duidelijk overschreden. Dat hebben de behandelende artsen ook onmiddellijk gezegd. Ter vergelijking gebruik ik vaak het voorbeeld van Dan Wheldon, de Britse autocoureur die twee jaar geleden met een snelheid van 300 kilometer per uur crashte. Ook al was zijn auto perfect volgens de normen ontworpen, Wheldons dood kon niet vermeden worden.’

Helm wordt alsmaar beter

Biomechanicus Vander Sloten doet aan de KU Leuven al meer dan tien jaar onderzoek naar hoe we ons kunnen beschermen tegen hoofdimpacten. Voor dit onderzoek werkt hij al die tijd al nauw samen met de afdeling neurochirurgie. Zijn collega neurochirurg prof. Jan Goffin legt verder uit. ‘Ook al kan een helm niet elk risico wegnemen, valhelmen worden wel alsmaar beter. Wij doen al jaren onderzoek naar materialen, en we hopen in de toekomst valhelmen te kunnen ontwikkelen die een nog betere bescherming bieden. Voorlopig is een dure helm in principe niet beter dan een goedkope. Goedkope en dure valhelmen worden op dit moment nog uit hetzelfde materiaal gemaakt. Eigenlijk zou alleen het materiaal een verschil in prijs en kwaliteit mogen maken.'

Schedelbreuk na val bij 20 km/h

De meeste hersenletsels worden volgens prof. Goffin net zoals bij Schumacher en Richardson veroorzaakt door een breuk in de schedel als gevolg van een val. Zo een schedelbreuk gebeurt het vaakst in de slaapstreken, omdat op deze plek de schedel erg dun is: slechts een of twee millimeter. Een breuk is in dit geval onafhankelijk van snelheid. ‘Iemand die skiet met een snelheid van 20 kilometer per uur en zijdelings op een rots valt, kan ter hoogte van de slapen al een breuk hebben.’ Achter de slapen ligt bovendien ook een belangrijke slagader die voor een grote bloeding kan zorgen. Juist die bloeding maakt de situatie gevaarlijk: ze geeft een enorme druk op de hersenen en dat leidt tot hersenschade. Zoiets kan volgens Goffin al na een half uur fataal zijn. Artsen moeten in dit geval de schedel dan ook zo snel mogelijk open maken om de druk te verminderen.

Een valhelm beschermt goed tegen schedelbreuken, op voorwaarde dat de helm voldoende laag komt. ‘Als de helm in plaats van rond je hoofd er eerder bovenop staat, zal hij niet veel beschermen.’ Maar ook een helm die goed gedragen wordt kan geen garantie geven op het uitblijven van een schedelbreuk.

Shaken Infant Syndrome

Naast lokale letsels als gevolg van een schedelbreuk zijn er de verspreide letsels. ‘Deze trauma's worden veroorzaakt door wat wij het versnellingsfenomeen noemen. Dit fenomeen kan je het best vergelijken met een auto die plots moet remmen. Als een wagen abrupt tot stilstand komt, kan een passagier zonder gordel door de vooruit geslingerd worden. Wanneer met een hoofd hetzelfde gebeurt als met die wagen, gaan de hersenen iets soortgelijks doen als de autopassagier. De hersenen worden zo sterk tegen de binnenkant van de schedel gedrukt dat er onmiddellijk schade ontstaat.’ Dat letsel is, in tegenstelling tot een letsel bij een schedelbreuk, wel snelheidsafhankelijk. ‘De impact verschilt als je hersenen bij 20 kilometer per uur of bij 100 kilometer per uur plots tot stilstand komen.’ Een helm biedt in dit geval ook een bescherming, omdat de snelheid wordt geabsorbeerd. Maar ook hier is de helm geen garantie op overleven: alles hangt af van de snelheid en de mate waarin de schok wordt opgevangen.

Vander Sloten en Goffin raden skiërs en snowboarders aan om altijd een helm te dragen, ongeacht hun ervaring in de sport. Ook andere beschermingsmiddelen zoals polsbeschermers leveren voordeel op bij een val. 'Voorts je gezond verstand gebruiken: neem geen risico's, niet tijdens het skiën, maar ook niet na een val. Zoek en aanvaard medische hulp.'