Einde aidspandemie nog niet in zicht

Besmetting met hiv betekent vandaag geen snel doodsvonnis meer, behandelingen worden steeds beter en een preventief vaccin lijkt zelfs in zicht. Toch rest onderzoekers en politici nog een pak uitdagingen in de strijd tegen hiv en aids. Dat was de teneur op de internationale aidsconferentie die deze week in Washington plaatsvond.

Het congres, dat jaarlijks ongeveer 25.000 wetenschappers, activisten en beroemdheden ontvangt, keerde voor het eerst sinds 22 jaar terug naar de Verenigde Staten. De bijeenkomst werd daar in 1985, vier jaar na de officiële ontdekking van aids, voor het eerst georganiseerd, maar verdween later uit de Verenigde Staten na protest tegen het in 1987 ingevoerde immigratieverbod voor mensen besmet met hiv.

Als gevolg van dat verbod werd de conferentie van 1990 in San Francisco ontsierd door massale afwezigheden. In 1992 verhuisde het congres zelfs in extremis naar Amsterdam. Gastheer Harvard University weigerde de bijeenkomst te organiseren zolang het immigratieverbod van kracht bleef. Het duurde uiteindelijk nog tot 2009 vooraleer president Barack Obama de wet ophief.

De voorbije decennia is veel vooruitgang geboekt in de strijd tegen hiv en aids. De situatie vandaag is niet meer vergelijkbaar met die in 1990, toen aids nog een razendsnel verspreidende, agressieve en zeer dodelijke ziekte was. Het laatste rapport van UNAIDS, het orgaan van de Verenigde Naties dat de wereldwijde reactie op de hiv-aidsepidemie coördineert, klinkt hoopvol: sinds het piekjaar 2005, waarin wereldwijd 2,3 miljoen mensen overleden aan de gevolgen van hiv-besmetting, daalde het sterftecijfer jaar na jaar. In 2010 overleden 1,8 miljoen patiënten, vorig jaar waren dat er nog 1,7 miljoen. Samen met het sterftecijfer daalde ook het aantal besmettingen, met bijna twintig procent in de afgelopen tien jaar.

Vaccin?
In 2009 kraakten Amerikaanse wetenschappers de volledige genetische code van hiv-1, de belangrijkste veroorzaker van aids bij de mens. Daarvoor waren onderzoekers er alleen in geslaagd kleine regio's in het hiv-genoom in kaart te brengen. In datzelfde jaar realiseerden onderzoekers de eerste echte grote doorbraak in de zoektocht naar een preventief vaccin. Zo’n vaccin is er nog niet, maar de wetenschap maakte sindsdien wel grote stappen voorwaarts.

Begin deze week keurde de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) het medicijn Truvada goed voor gebruik bij de preventie van HIV. Het medicijn bevat een mengsel van twee antivirale middelen, en wordt al enige tijd gebruikt bij de behandeling van hiv. Uit twee onderzoeken blijkt dat de beide bestanddelen (tenofovir en emtricitabine) hiv-besmetting ook kunnen voorkomen.



Uit een onderzoek onder 2499 mannen die seksueel actief waren met andere mannen blijkt dat zij die het middel elke dag nemen 73 procent minder kans hebben om geïnfecteerd te raken met hiv. Een ander langdurig onderzoek met 5000 heteroseksuele koppels in Kenia en Oeganda, waarvan één van beide partners met hiv was besmet, toont een vergelijkbaar resultaat. In de placebogroep raakten 52 mensen besmet, tegenover 17 in de groep die het medicijn elke dag innam.

Hoopvolle resultaten, maar de toestemming van het FDA wordt niet overal op gejuich onthaald. Tegenstanders vrezen dat de pil ertoe kan leiden dat meer mensen onbeschermde seks hebben, uit een (vals) gevoel van veiligheid. Het medicijn moet strikt elke dag genomen worden, en dan nog biedt het geen honderd procent (eerder 42 tot 75 procent) bescherming.

Een ander zorgwekkend nadeel aan Truvada is dat een vrij gebruik bepaalde hiv-virussen resistent zou kunnen maken tegen de antivirale bestanddelen tenofovir en emtricitabine. Ten slotte zijn er voor de gebruiker ook onmiddellijk voelbare nadelen: het kan misselijkheid en buikpijn veroorzaken en bij langdurig gebruik zelfs leiden tot nier- en botschade. Truvada is ook niet goedkoop, een paar honderd euro per maand.

Ziekte van de armen
Ondanks positieve onderzoeksresultaten wachten wetenschappers en politici nog een pak uitdagingen. Aids is een chronische ziekte geworden die vooral armen en minderheden treft. Het Zuidwesten van de Verenigde Staten, een van de armste regio’s in het land, huisvest maar liefst 99,9 procent van alle mensen op de wachtlijst van een nationaal AIDS behandelingsprogramma. Zestig procent van alle met hiv besmette mensen ter wereld leeft in Sub-Saharisch Afrika. De ziekte draagt daar bij aan de marginalisering van raciale en etnische minderheden, prostituees en homoseksuelen, en belemmert de emancipatie van jonge vrouwen. Wereldwijd lopen vrouwen tussen 15 en 24 immers het grootste risico op besmetting.



Een vroege behandeling betekent zeker voor deze groepen een enorm verschil in levenskwaliteit. Dat verduidelijkten onderzoekers van de University of California deze week op het aidscongres. Hun onderzoek in Afrika toont aan dat patiënten die in een vroeg stadium behandeld worden tot dertig procent meer uren per dag kunnen werken. Zo kunnen ze het familiale inkomen beschermen en is de kans dat hun kinderen naar school blijven gaan (en niet voor een vervangingsinkomen moeten zorgen) vijftien procent hoger.

Ook voor overheden en hulporganisaties bespaart een vroege interventie kosten. Mensen die later behandeld worden, en al een meer verzwakt immuunsysteem hebben, hebben namelijk meer en duurdere geneesmiddelen nodig. Bovendien is er ook een preventief effect: behandeling doet de concentratie van het virus in het lichaam afnemen, en verkleint zo de kans op overdracht.

Medisch wonder
Sinds 2007 volgen wetenschappers ook nauwgezet de gezondheidstoestand van Timothy Brown, de enige mens die is genezen van hiv, op een totaal van zestig miljoen mensen die in de afgelopen dertig jaar besmet raakten. De 45-jarige Amerikaan dankt zijn genezing bizar genoeg aan het feit dat hij naast hiv ook leukemie had. Een experimentele behandeling tegen kanker genas hem uiteindelijk van beide dodelijke aandoeningen. Voor een stamceltransplantatie werd een donor specifiek geselecteerd op een genmutatie die zich uit in resistentie tegen hiv. Na twintig maanden zonder antivirale middelen werd Brown genezen verklaard, omdat er geen sporen van hiv meer in zijn bloed, beenmerg en ingewanden werden gedetecteerd. (Sciam, kv)

Dit artikel verschijnt ook in Eos Weekblad op iPad
Elke vrijdag bieden we u een nieuwsgedreven weekblad, gelardeerd met beeld en geluid. De Eos-app kunt u gratis downloaden in de App-store van iTunes. Met die app haalt u de wekelijkse uitgaven (gratis sinds 13/07/2012) binnen.