In Rwanda lijden tien keer zoveel mensen aan epilepsie als in België. Deze ongelijkheid is geen toeval. Ze heeft te maken met een ongelijke toegang tot gezondheidszorg. Omdat gezondheid een fundamenteel recht is van ieder individu, moeten we daar iets aan doen.
Foto's: Ieme Garrez
Stil en verbouwereerd zit ik als bleekgezichtige muzungu op het houten bankje. De Oost-Afrikaanse zon brandt op mijn witte huid. De bladeren van de bananenbomen dansen op de zwoele bries. Ik wilde op de grond gaan zitten, maar nog voor ik mijn rugzak had neergeploft, kwam er een houten bankje van bij de buren tevoorschijn. De vier kinderen van de Afrikaanse vrouw die naast me zit, staren me van op de grond aan. Ik voel me een geprivilegieerde vreemdeling. Ik bén een geprivilegieerde vreemdeling.
Terwijl de ritmische klanken van haar Afrikaanse taal voortkabbelen zonder dat ik ze versta, onthult het gezicht van deze dame een verhaal dat geen vertaling nodig heeft. Ze vertelt over de demonen die haar brein bezitten; over haar echtgenoot die haar als enige kostwinner achterliet, uit schaamte en angst voor haar wekelijkse hekserij; over haar zoon die de vloek van zijn moeder heeft overgenomen.
Een hand landt op mijn schouder. Het is onze onderzoeksassistent die me meldt dat haar vragenlijst is ingevuld. We kunnen verder naar het volgende huis in het Rwandese dorp. Ik raap mezelf bijeen en probeer me voor te bereiden op een nieuw verhaal.
Want dit verhaal is niet uniek. Eén op 20 mensen in Rwanda heeft epilepsie, net zoals deze dame. Dat zijn 700.000 van de 14 miljoen Rwandezen - meer dan 30 sportpaleizen vol. Wil je de sportpaleizen opvullen met Belgische epilepsiepatiënten, dan zijn dat er ‘slechts’ 60.000 van de 12 miljoen Belgen en heb je aan minder dan 3 sportpaleizen genoeg. Maar ook in andere Afrikaanse landen is de situatie schrijnend. Wereldwijd woont meer dan tachtig procent van de epilepsiepatiënten in een laag- of middeninkomensland.
Een vermijdbare ongelijkheid
‘Waarom is het aantal mensen met epilepsie in sommige regio's zo hoog?’, is de vraag die ik vaak krijg. ‘Dat zal wel iets genetisch zijn?’, is de suggestie die ik vaak hoor. Alhoewel genetica zeker een rol speelt, zijn er veel andere oorzaken van epilepsie, en die kunnen we voorkomen. Problemen tijdens de zwangerschap of bevalling zoals zuurstoftekort tijdens de geboorte, kunnen de hersenen beschadigen. Een trauma zoals een zware val of klap tijdens een verkeersongeval veroorzaakt hersenletsels. Of ook een infectie in de hersenen kan leiden tot epileptische aanvallen.
Deze oorzaken komen vaker voor in landen met lage inkomens. Rijkere landen hebben een betere gezondheidszorg dan armere en kunnen zo deze oorzaken voorkomen. Bovendien wonen de meeste mensen in armere landen op het platteland, waar gezondheidscentra nog minder middelen hebben. Een minder goede zorg voor zwangere vrouwen veroorzaakt problemen tijdens de zwangerschap en bevalling. Gevaarlijke verkeerssituaties en -ongevallen leiden tot hersenletsels die niet goed verzorgd kunnen worden. En de armoede en slechtere hygiëne in deze gebieden vormen een bron van infecties.
Het hoge aantal epilepsiepatiënten in lage inkomenslanden schreeuwt om aandacht. We moeten meer doen om de hersenaandoening 'uit de schaduw' te halen en mensen met epilepsie beter te behandelen. Maar niet alleen dat, de stille strijd tegen epilepsie in Afrika laat zien dat niet iedereen een gelijke toegang heeft tot een goede gezondheidszorg. Was gezondheid niet een van de fundamentele rechten van ieder mens?
Muggen, wormen en hersenkrakers in Rwanda
Reeds meerdere onderzoeken hebben het hoog aantal epilepsiepatiënten in verschillende regio’s van Rwanda bevestigd. Zo ook ons recent project in het Zuiden van het land. Maar niemand weet waarom er nu juist in Rwanda zoveel epilepsiepatiënten zijn. Daarom ben ik op dat houten bankje gaan zitten. Samen met Rwandese neurologen en onderzoekers ga ik op zoek naar de onderliggende oorzaken van epilepsie in Rwanda.
Is de moederzorg ontoereikend? Kunnen we traumatische hersenletsels onthullen? En van waar komen die letsels? Welke infecties drijven de epileptische aanvallen in het land? Misschien zit de varkenslintworm er voor iets tussen. Zijn larven banen zich een weg tot in de hersenen. Of misschien is het de malariamug die zijn parasieten verspreid na een heerlijke bloedmaaltijd.
Eens we weten waarom er zoveel epilepsiepatiënten zijn, kunnen we gerichte acties ondernemen. Acties als onderdeel van bredere volksgezondheidsmaatregelen kunnen de hersenaandoening voorkomen. Varkens graag goed doorbakken om de lintworm te verdrijven en in de beschermende omhelzing van het malarianet in slaap vallen, bijvoorbeeld.
Maar misschien, lezer, bloedt je hart niet voor het lot van de armeren. Er zijn veel volkomen fatsoenlijke mensen die zich niet bezighouden met de situatie van minder bedeelden aan de andere kant van de wereld. Maar bedenk dat ook jij baat hebt bij een betere gezondheidszorg in armere regio's. Want is het niet merkwaardig dat een stad in China waar je voor 2020 nog nooit van had gehoord, de oorsprong werd van de strijd met je buren om toiletpapier?
