Geen Y-chromosoom en tóch man: het kan

Eigenlijk behoren mensen (en ruimer: alle placentazoogdieren) tijdens hun vroegste embryonale stadia tot het vrouwelijke geslacht. Het is pas vanaf het moment dat het SRY-gen wordt geactiveerd dat het proces opstart dat leidt tot de ontwikkeling van mannelijke (geslachts)kenmerken. Dat gen bevindt zich op het Y-chromosoom, dat dus enkel mannen bezitten. Daarom ook dat dit stukje DNA, dat de vorm heeft van een ‘Y’, ook wel het mannelijke geslachtschromosoom wordt genoemd.

Maar koe kan het dan dat er bij de mannetjesratten van het Tokudaia-geslacht, dat enkel voorkomt op de Riukiu-eilanden in het zuiden van Japan, geen spoor is te vinden van een Y-chromosoom – laat staan een SRY-gen? Nochtans vertonen die ratten alle kenmerken van het mannendom. Japanse wetenschappers besloten de zaak te onderzoeken en voor eens en voor altijd uit te klaren.

De onderzoekers voerden een brede genetische analyse uit bij zowel de mannetjes als de wijfjes van de Tokudaia-ratten. Daarbij keken ze specifiek naar genen waarvan bekend is dat ze geslachtsgebonden zijn - ze staan bijvoorbeeld in voor de productie van melk of voor de ontwikkeling van teelballen.

Geen SRY-gen

De uitkomst van het onderzoek was simpel: de differentiatie die zich na de bevruchting inzet en die bepaalt of een rattenembryo zal uitgroeien tot een mannetje dan wel een wijfje, is bij de Tokudaia-soorten niet afhankelijk van de activatie van het SRY-gen – kan ook moeilijk, want dat hebben ze niet. De diertjes ontberen dus de genetische schakelaar die bij alle andere zoogdieren dus het geslacht lijkt te bepalen. Met de nadruk op ‘lijkt’, want de ratten blijken gewoon een andere knop te bezitten die hun geslacht bepaalt. Hoe die knop er precies uitziet en welk gen ermee geassocieerd is, kunnen de Japanse onderzoekers niet zeggen.

De studie biedt wel een beetje hoop voor alle mannelijke dieren (en mensen) in de wereld. Die zagen hun Y-chromosoom tijdens de voorbije pakweg 200 miljoen jaar immers krimpen. De Japanse ratten bewijzen nu echter dat het mannelijke geslacht niet automatisch zal uitsterven als het Y-chromosoom verdwijnt.