Geslacht van hergeprogrammeerde cellen speelt een rol

Geïnduceerde pluripotente stamcellen (IPS-cellen) zijn stamcellen die tot zowat elk type cel kunnen uitgroeien. Het bijzondere aan deze ‘hergeprogrammeerde’ cellen is dat ze gemaakt worden uit gewone lichaamscellen – bijvoorbeeld huidcellen. Ze zijn dan ook een van de belangrijkste doorbraken van de voorbije jaren in de celbiologie, want voorheen moesten stamcellen voor onderzoek uit embryo’s worden gehaald, wat erg gevoelig ligt in vele landen.

Bovendien bezitten de hergeprogrammeerde cellen al het DNA van de mens (vaak een patiënt) voor wie een medische oplossing wordt gezocht langs deze weg. Nu al kunnen biologen bijvoorbeeld oogcellen maken uit huidcellen, iets wat op termijn kan leiden tot een revolutionair nieuwe behandeling van oogziekten.

Maar hoe die herprogrammering precies verloopt, daarover bestaat nog veel onduidelijkheid. Mede daarom heeft een internationale groep wetenschappers, waaronder ook Belgische wetenschappers, het hele proces onder de loep genomen.

Een van de conclusies van de brede studie is dat hergeprogrammerde cellen zich verschillend gedragen, afhankelijk van hun geslacht. De verschillen komen vooral tot uiting bij epigenetische verschijnselen, waarbij de activiteit van een stukje DNA verandert terwijl de lettervolgorde dezelfde blijft. Zo blijkt DNA-methylering veel moeilijker bij vrouwelijke IPS-cellen, dan bij mannelijke. Bij methylering wordt een moleculegroep gebonden aan het DNA, waardoor de werking van genen kan worden afgeremd of gestimuleerd. Vermoed wordt dat methylering een rol speelt bij ziekten zoals kanker.

De vorsers wijten dit verschil aan de activering van het tweede X-chromosoom in de vrouwelijke IPS-cellen, dat normaliter niet actief is. Daardoor hebben deze cellen twee actieve X-chromosomen, terwijl mannelijke cellen er maar één hebben.