Japanner Yamanaka en Brit Gurdon winnen Nobelprijs voor Geneeskunde

De Nobelprijs voor Geneeskunde is dit jaar toegekend aan de Japanner Shinya Yamanaka en de Brit John Gurdon. Dat heeft het Nobelcomité maandag bekendgemaakt. Zij kregen de prijs voor hun onderzoek naar het omvormen van 'gewone' cellen tot cellen in embryonale toestand.

John B. Gurdon (79) is een Britse ontwikkelingsbioloog en pionier op vlak van nucleaire transplantatie en klonen. Hij is verbonden aan het Gurdon Institute in Cambridge en werkte ook aan de University of Cambridge, University of Oxford en California Institute of Technology. Shinya Yamanaka (50) is stamcelonderzoeker aan de universiteit van Kyoto. Gurdon leverde met het klonen van een kikker al in de jaren 50 bewijs dat het mogelijk is om een levend wezen te reproduceren met alleen een eicel en zonder sperma, dus zonder de bevruchting. Yamanaka ging vervolgens een stap verder door ook zonder eicel te reproduceren.

John B. Gurdon
 

Beide onderzoekers kregen de prijs voor hun onderzoek dat aantoont dat normale, volgroeide menselijke huidcellen genetisch 'verjongd' kunnen worden zodat ze in feite weer stamcellen zijn. Deze ‘geïnduceerde pluripotente stamcellen’ (iPS-cellen) lijken identiek aan embryonale stamcellen en kunnen zich ontwikkelen tot alle soorten cellen.

De techniek kan het omstreden gebruik van embryonale stamcellen voor geneeskundig onderzoek of therapie overbodig maken. Hun bijdrage aan het stamcelonderzoek schept mogelijkheden om nieuwe therapieën te ontwikkelen voor ziektes, zoals parkinson en alzheimer. De techniek kan ook gebruikt worden voor de behandeling van onvruchtbaarheid, dat bleek vorige week nog uit een publicatie van de universiteit van Yamanaka in het vakblad Science.

Sperma en eicel overbodig
Het staat buiten kijf dat de toekenning van de Nobelprijs Geneeskunde aan de Japanner Shinya Yamanaka en de Brit John Gurdon volledig terecht is. Dat stelt Christine Mummery, hoogleraar Ontwikkelingsbiologie en hoofd van de afdeling Anatomie en Embryologie van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). 'Hun onderzoek naar het klonen en herprogrammeren van stamcellen is baanbrekend.'

Mummery kent beide heren redelijk goed, ze komt ze een paar keer per jaar tegen bij onder meer lezingen. 'Hele intelligente, vriendelijke en buitengewoon bescheiden personen', zegt ze. 'Ik zat laatst met John Gurdon in de taxi en vertelde over mijn eigen onderzoeken. Hij bleef maar vragen op me afvuren, was ontzettend nieuwsgierig. Hoeveel mensen van 79 jaar ken je nou die nog zo actief met hun werk bezig zijn en een brede interesse hebben?'

'Deze ontdekking brengt een gezonde oude dag voor veel mensen dichterbij', zegt Mummery. 'Het is mogelijk om een stukje huid van een ziek iemand af te nemen en vervolgens lichaamseigen cellen te maken van bijvoorbeeld de hersenen, nieren, lever of welk weefsel dan ook', legt Mummery uit. Doordat de cellen nagemaakt worden, is het mogelijk meer inzicht in ziektes te krijgen en daarna te genezen.

'Het baanbrekende aan het onderzoek van de mannen is dat het lichaamseigen cellen zijn, het lichaam stoot ze dus niet af zoals je nu wel eens ziet bij bijvoorbeeld een niertransplantatie.' Voordat echt nieuwe, gerepareerde cellen bij zieke mensen kunnen worden ingespoten, zijn we waarschijnlijk 10 jaar verder, verwacht de hoogleraar.

'Momenteel wordt er in de Verenigde Staten volop getest met medicijnen voor baby’s met een aangeboren hersenafwijking. De komende 2 jaar moet een uitgebreid onderzoek beginnen op basis van die techniek.'

Nobelprijzenweek
De onderscheiding voor geneeskunde is de eerste Nobelprijs die dit jaar wordt toegekend. De komende dagen volgen die voor Natuurkunde, Scheikunde, Literatuur, Vrede en Economie. Alle winnaars van de Nobelprijzen ontvangen in december een medaille en een bedrag van bijna 940.000 euro.

Vorig jaar ging de onderscheiding naar de Amerikaan Bruce Beutler, de Luxemburger Jules Hoffmann en de Canadees Ralph Steinman. Zij werden hiermee geëerd voor hun onderzoek naar immuunsystemen. Beutler en Hoffman hebben de werking van de zogeheten natuurlijke immuniteit onderzocht. Steinman ontdekte de dendritische cellen, die een belangrijke rol spelen in het immuunsysteem.

Al snel bleek dat Steinman enkele dagen voor de bekendmaking was overleden aan alvleesklierkanker. Hij kreeg de onderscheiding toen postuum toegekend, hoewel de prijs volgens de statuten niet naar een dode kan gaan. (anp, kv)

Shinya Yamanaka won eerder dit jaar ook al de Millennium Technology Prize. In deze video vertelt hij over zijn onderzoek.