Jouw 'kakje' zet de standaard

Meer dan 25.000 Belgen hebben regelmatig ernstige darmklachten, zoals diarree of felle buikpijn. De geneeskunde verwacht veel van behandelingen op basis van darmflora. Bacteriën in onze darmen helpen ons met enkele belangrijke functies. Een onevenwicht in hun samenstelling kan ons ziek maken of een ziekte versterken.

Behandelingen op basis van darmflora staan helaas nog steeds in de kinderschoenen. Blijkbaar zijn we iets eenvoudig vergeten: om te weten wat ‘ziek’ is, moet je eerst weten wat ‘normaal’ is. Het team van Jeroen Raes (VIB, KU Leuven) probeert daar verandering in te brengen.

Vijf jaar geleden lanceerde het een oproep om massaal stoelgang te doneren. Daarin zitten grote hoeveelheden darmbacteriën. Duizenden vrijwilligers beantwoordden de oproep en vulden uitgebreide vragenlijsten in met gegevens over hun gezondheid, dieet, welzijn, gezinssamenstelling en, uiteraard, hun gedoneerde staal.

Eén van de vragen in deze laatste categorie was vrij uniek: ‘Hoe ziet uw kakje eruit?’ De deelnemers moesten hun stoelgang goed bekijken en hem dan een score geven van één tot zeven op basis van tekeningen en beschrijvingen. Van alle vragen bleek deze de allerbelangrijkste. Toch werd ze tot dan bijna nooit gesteld in darmflora-onderzoek.

Hard of zacht

Of je stoelgang hard of zacht is, verklaart het meeste van de variatie in darmflorasamenstelling. In totaal identificeerde het team nog 68 andere factoren met een waarneembaar effect. Geneesmiddelen bleken nog belangrijker dan gedacht en voeding, zoals de keuze tussen bruin of wit brood, stond ook regelmatig bovenaan.

Vele kleintjes maken echter niet één groot: alle factoren samen verklaarden slechts 16 procent van de verschillen tussen personen. De variatie in darmflorasamenstelling tussen gezonde mensen is dus enorm groot. Zo groot dat de uitgebreide vragenlijst een aanzienlijk deel ervan niet kon verklaren.

Om een ziektesignaal te ontdekken heb je dan ook grote aantallen mensen nodig, genoeg om voorbij die onderlinge variatie te kijken. Een effect van zwaarlijvigheid zou je bijvoorbeeld pas kunnen zien met 400 slanke en 400 zwaarlijvige mensen.

Door de opgedane kennis kunnen de deelnemersaantallen wel naar beneden. Door deze info in volgend onderzoek in te bouwen, kan een ziekte-signaal sneller opgepikt worden. Omdat we de invloedrijke parameters nu in rekening kunnen brengen, zijn de statistische testen gevoeliger en de analytische modellen preciezer. Met deze kennis kunnen we ook efficiënter controles en patiënten matchen.

Types

Is jouw stoelgang aan de harde kant? Dan heb je waarschijnlijk meer bacteriële soorten dan de gemiddelde Vlaming. Je hebt dan een rijke darmflora. Is de stoelgang eerder zacht, dan heb je hoogstwaarschijnlijk minder bacteriële soorten. Eerder onderzoek had aangetoond dat iemand met een darmziekte vaak minder soorten bacteriën heeft dan zijn gezonde medemens. Veel dokters gingen er daarom al stilletjes vanuit dat een rijke darmflora gezonder is. Met deze nieuwe resultaten is het duidelijk dat dit niet noodzakelijk het geval is. Mensen kunnen evengoed gezond zijn met weinig soorten bacteriën.

Hoe de stoelgang eruitziet, geeft ook hints over welk type darmflora je hebt. We maken een ruw onderscheid tussen drie types: groen, rood en blauw.

Het groene type werd al gelinkt met een vezelrijke voeding. Dit type lijkt goed te gedijen bij mensen die veel groenten eten en er een gezonde levensstijl op nahouden. Tegelijk werd het ook al gelinkt aan enkele ziektes. Mensen met een zachte stoelgang zijn vaker van het groene type. Of de stoelgang nu werd veroorzaakt door vezelrijke voeding of ziekte, maakt dan weinig uit.

Het rode type lijkt vaker voor te komen bij mensen met een westerse levensstijl – zij eten veel rood vlees. En het blauwe? Geen idee. Al ontdekten we nu dat harde stalen dikwijls tot het blauwe type behoren.

Stabiliteit

Het watergehalte van onze stoelgang lijkt onze bacteriën niet te deren. De waargenomen variatie in darmflorasamenstelling tussen harde en zachte stoelgang zou het gevolg kunnen zijn van een verschil in ‘beschikbaar water’. Het water in onze stoelgang is niet altijd even beschikbaar voor de bacteriën omdat het bindt aan vezels of andere componenten. Sommige bacteriën zijn hier gevoeliger voor dan anderen. Maar alle onderzochte stalen bleken genoeg beschikbaar water te bevatten om de groei van alle soorten darmbacteriën toe te laten. Andere factoren, zoals transittijd of de hoeveelheid vezels, zijn dus waarschijnlijk van meer belang.

Een belangrijke vraag die nog overblijft, is hoe stabiel onze darmflora is. Waarschijnlijk veranderen we in de loop van de tijd van darmfloratype. Het team zette al nieuwe studies op om dit uit te zoeken. Op basis van de eerste ronde werd ook de staalnameprocedure aangepast. De stalen moeten nog steeds de diepvriezer in om ze in de originele staat te bewaren, maar toekomstige deelnemers zullen kunnen werken met de ‘DiviBox’. Met dit gebruiksvriendelijke doosje wordt een staal direct in de vereiste stukjes verdeeld, zodat dit niet meer in het lab moet gebeuren. Dat maakt de verwerking van de stalen kwaliteitsvoller, goedkoper en tien keer sneller. Het team wil zo het onderzoek naar darmziekten nog een stapje verder brengen.

Wil jij ook je steentje bijdragen aan dit project, dan kan je daarvoor terecht bij vlaamsdarmfloraproject.be.

Voor haar onderzoek naar darmklachtenbehandelingen is Doris Vandeputte (Bio-ingenieurswetenschappen, VIB-KU Leuven / VUB) genomineerd voor de Vlaamse PhD Cup 2017.