Kan het bloed van corona-overlevenden levens redden?

Ziekenhuizen in New York zijn van plan om het bloed van mensen die hersteld zijn van COVID-19 te gebruiken als mogelijk tegengif voor de ziekte. De onderzoekers willen de eeuwenoude aanpak gebruiken waarbij patiënten bloed rijk aan antilichamen krijgen toegediend van mensen die een infectie hebben overleefd. Ze hopen daarmee New York, dat nu het Amerikaanse epicentrum is van de uitbraak, te helpen Italiaanse toestanden te voorkomen. Daar zijn intensive zorgafdelingen zo overbevolkt dat artsen patiënten hebben weggestuurd die beademing nodig hebben.

De onderzoekers baseren zich op studies in China waarbij plasma werd gebruikt van patiënten die hersteld waren van COVID-19 maar die tot nu toe alleen voorlopige resultaten opleverden. Plasma is het onderdeel van bloed dat antilichamen bevat, maar geen rode bloedcellen. De methode kende ook een bescheiden succes tijdens eerdere ernstige uitbraken van het acute respiratoire syndroom (SARS) en ebola. De Amerikaanse onderzoekers hopen het effect van de behandeling te vergroten door donorbloed te selecteren dat vol zit met antilichamen en het te geven aan patiënten die de meeste kans maken er voordelen van te hebben. 

Een belangrijk voordeel van herstellend plasma is dat het onmiddellijk beschikbaar is, terwijl het maanden of jaren duurt voordat geneesmiddelen en vaccins zijn ontwikkeld. Op die manier bloed toedienen lijkt relatief veilig, op voorwaarde dat het wordt gescreend op virussen en andere componenten die een infectie kunnen veroorzaken. Wetenschappers die de leiding hebben genomen om plasma te gebruiken, willen het nu inzetten als noodmaatregel, om ernstige infecties te voorkomen en ziekenhuizen overeind te houden wanneer er een tsunami van patiënten komt.

'Elke patiënt die we buiten de intensieve zorgafdeling kunnen houden, is een enorme logistieke overwinning omdat er files zijn in ziekenhuizen', zegt Michael Joyner, anesthesioloog en fysioloog bij de Mayo Clinic in Rochester, Minnesota. ‘We moeten dit zo snel mogelijk van start laten gaan en bidden dat New York en de westkust gespaard worden van een overweldigende golf patiënten.’

Op 23 maart kondigde de gouverneur van de staat New York, die meer dan 25.000 infecties en 210 doden telt, het plan aan om herstellend plasma te gebruiken als hulpmiddel met 210 doden. 'We denken dat het veelbelovend is', zei hij. Dankzij de inspanningen van de onderzoekers heeft de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) vandaag aangekondigd het gebruik van plasma voor patiënten in nood mogelijk te maken. Volgende week al hopen tenminste twee ziekenhuizen in New York City - Mount Sinai en Albert Einstein College of Medicine - het plasma van herstelde patiënten te gebruiken om mensen met de ziekte te behandelen, aldus Joyner.

Na deze eerste aanzet hopen onderzoekers dat het gebruik zal worden uitgebreid naar mensen met een hoog risico om COVID-19 te ontwikkelen, zoals verpleegkundigen en artsen. Als zij de ziekte zo kunnen ontlopen, kunnen ze in de ziekenhuizen blijven werken die zich nu geen gebrek aan personeel kunnen veroorloven.

Academische ziekenhuizen in de Verenigde Staten zijn nu van plan om een ​​placebo-gecontroleerde klinische proef te starten om hard bewijs te verzamelen over hoe goed de behandeling werkt. De rest van de wereld zal het onderzoek volgen omdat, in tegenstelling tot geneesmiddelen, bloed van overlevenden relatief goedkoop en beschikbaar is voor elk land dat zwaar getroffen wordt door een uitbraak.

Arturo Casadevall, een immunoloog aan Johns Hopkins University in Baltimore, Maryland, probeert al sinds eind januari om bloed te gebruiken als een COVID-19-behandeling, omdat de ziekte zich toen al verspreidde naar andere landen en er geen goede behandeling in zicht was. Wetenschappers noemen deze maatregel 'passieve antilichaamtherapie' omdat een persoon externe antilichamen ontvangt, in plaats van zelf een immuunrespons op te wekken, zoals bij een vaccinatie.

De aanpak dateert uit de jaren 1890. Een van de grootste studies vond plaats tijdens de pandemie van het H1N1-influenzavirus in 1918. Meer dan 1700 patiënten kregen bloedserums van overlevenden, maar het is moeilijk om conclusies te trekken uit onderzoeken die niet aan de huidige normen voldoen.

Tijdens de SARS-uitbraak in 2002-2003 bleek uit een proef van 80 patiënten die herstellend serum kregen in Hong Kong dat mensen die binnen twee weken na het vertonen van symptomen werden behandeld, een grotere kans hadden om uit het ziekenhuis te worden ontslagen dan degenen die niet werden behandeld. En het bloed van overlevenden toedienen is met enig succes getest bij ten minste twee uitbraken van het ebolavirus in Afrika. Infusies leken de meeste patiënten te helpen in een onderzoek uit 1995 in de Democratische Republiek Congo, maar het onderzoek was klein en niet placebogecontroleerd. Een proef uit 2015 in Guinee was niet doorslaggevend. Casadevall suggereert dat de aanpak mogelijk ook een hogere werkzaamheid had laten zien als onderzoekers alleen deelnemers hadden ingeschreven die zich in een vroeg stadium van de dodelijke ziekte bevonden en daarom meer baat hadden bij de behandeling.

Casadevall verdedigde zijn idee met een redactioneel commentaar in de Wall Street Journal, gepubliceerd op 27 februari, waarin werd aangedrongen op het gebruik van herstellend serum omdat de ontwikkeling van geneesmiddelen en vaccins zo lang duurt. 'Ik wist dat als ik dit in een krant kon krijgen, mensen zouden reageren, terwijl als ik het in een wetenschappelijk tijdschrift zou zetten, ik misschien niet dezelfde reactie zou krijgen', zegt hij.

Hij stuurde zijn artikel naar tientallen collega's uit verschillende disciplines en velen volgden hem met enthousiasme. Joyner was er een van. Ongeveer 100 wetenschappers van verschillende instituten organiseerden zich in verschillende onderzoeksgroepen. Virologen gingen op zoek naar tests die konden beoordelen of iemands bloed antistoffen bevat. Specialisten in klinisch onderzoek dachten na over hoe ze kandidaten voor de behandeling konden identificeren. Statistici ontwikkelden manieren om de gegevens op te slaan. En om goedkeuring te krijgen voor de regelgeving, deelde de groep documenten die nodig zijn voor institutionele ethische beoordelingsraden en voor de FDA.

Hun inspanningen hebben hun vruchten afgeworpen. De huidige FDA-classificatie van herstellend plasma als een 'nieuw experimenteel geneesmiddel' tegen het coronavirus stelt wetenschappers in staat voorstellen in te dienen om het in klinische onderzoeken te testen, en laat artsen het gebruiken om patiënten met ernstige of levensbedreigende COVID-19-infecties te behandelen, ook al het is nog niet goedgekeurd.

'Zo kunnen we aan de slag', zegt Joyner. Artsen kunnen nu beslissen of ze de therapie aanbieden aan mensen met een vergevorderde ziekte, of aan degenen die daar naartoe lijken te evolueren, wat hij en andere onderzoekers aanbevelen. Hij zegt dat ziekenhuizen casusrapporten zullen indienen, zodat de FDA kan bepalen welke aanpak het beste werkt.

Onderzoekers hebben ook drie protocollen voor placebogecontroleerde onderzoeken bij de FDA ingediend om het plasma te testen, waarvan zij hopen dat ze zullen plaatsvinden in ziekenhuizen die zijn aangesloten bij Johns Hopkins, de Mayo Clinic en de Washington University in St. Louis, samen met andere universiteiten die willen deelnemen.

De Amerikaanse tests van herstellend plasma zijn niet de eerste. Sinds begin februari hebben onderzoekers in China - waar het coronavirus eind vorig jaar ontstond - verschillende onderzoeken gestart waarbij ze het plasma gebruiken. Onderzoekers moeten nog rapporteren over de status en de resultaten van deze onderzoeken. Maar Liang Yu, een specialist in infectieziekten aan de Zhejiang University School of Medicine in China, vertelde in Nature dat artsen in een studie dertien mensen die ernstig ziek waren met COVID-19 hebben behandeld met herstellend plasma. Binnen enkele dagen leek het virus niet langer te circuleren bij de patiënten, wat aangeeft dat antilichamen het hadden bestreden. Maar hij zei ook dat hun toestand bleef verslechteren, wat suggereert dat de ziekte mogelijk te ver was gevorderd om de behandeling te laten werken. De meesten waren al meer dan twee weken ziek.

In een van de drie voorgestelde Amerikaanse onderzoeken zegt Liise-Anne Pirofski, specialist in infectieziekten aan het Albert Einstein College of Medicine, dat onderzoekers van plan zijn patiënten in een vroeg stadium van de ziekte het plasma toe te dienen en na te gaan hoe vaak ze doorstromen naar de intensieve zorgafdeling. In een andere proef willen ze ernstige gevallen behandelen. In een derde willen ze het gebruik van plasma onderzoeken als een preventieve maatregel bij mensen die nauw contact hebben met patiënten waarbij COVID-19 is bevestigd. En ze willen ook evalueren hoe vaak dergelijke mensen ziek worden na een toediening, vergeleken met anderen die op dezelfde manier werden blootgesteld maar niet werden behandeld. Deze uitkomsten zijn binnen een maand meetbaar, zegt ze. ‘Gegevens over de werkzaamheid kunnen er heel snel zijn.’

Zelfs als het goed genoeg werkt, kan herstellend serum later dit jaar worden vervangen door moderne therapieën. Onderzoeksgroepen en biotechnologiebedrijven identificeren momenteel antilichamen tegen het coronavirus, met de bedoeling om deze te ontwikkelen tot nauwkeurige farmaceutische formules. ‘De biotech-cavalerie zal aan boord komen om antilichamen te isoleren en te testen en om op basis daarvan medicijnen en vaccins te ontwikkelen, maar dat kost tijd’, zegt Joyner.

Pirofski herinnert zich de urgentie die ze voelde als jonge dokter aan het begin van de hiv-epidemie in de vroege jaren tachtig. ‘Ik heb vorige week artsen ontmoet. Ze zijn bang voor deze ziekte, ze hebben niet genoeg beschermende uitrusting, ze worden ziek of maken zich zorgen om ziek te worden’, zegt ze. ‘Een hulpmiddel om hen nu te beschermen zou welkom zijn.’

Sinds ze betrokken is bij het streven naar bloed als behandeling, wekte een ander aspect van de therapie Pirofski’s interesse: in tegenstelling tot een farmaceutisch product dat bedrijven verkopen, wordt deze behandeling gemaakt door mensen die besmet zijn. 'Ik krijg dagelijks meerdere e-mails van mensen die zeggen: Ik heb het overleefd en nu wil ik andere mensen helpen', zegt ze. 'Al deze mensen zijn bereid ons te helpen.'