Damya Laoui zet cellen uit verwijderde kankertumoren in als lichaamseigen vaccin.
Jaarlijks overlijden 8 miljoen mensen wereldwijd aan kanker. Meestal omdat patiënten hervallen na een succesvolle kankerbehandeling of omdat er zich uitzaaiingen ontwikkelen naar andere organen. Damya Laoui, onderzoeker aan het VIB-Centrum voor Inflammatieonderzoek en aan de Vrije Universiteit Brussel, wil daar verandering in brengen. Samen met haar team gaat ze op zoek naar behandelingen die deze fenomenen te slim af zijn.
Uit recent onderzoek blijkt dat het afweersysteem van kankerpatiënten versterken een zeer interessante benadering is om de ziekte te bestrijden. Ook Laoui en haar team onderzoeken die mogelijkheid. ‘Tumoren zijn orgaanachtige structuren’, zegt ze. ‘Ze bevatten naast normale cellen ook kankercellen. Het is door de interactie met die kankercellen dat tumoren groeien en uitzaaien.’Zij en haar team ontwikkelden een methode om cellen uit chirurgisch verwijderde tumoren in te zetten als lichaamseigen kankervaccin. Op die manier willen ze de groei van nieuwe tumoren afremmen en uitzaaiingen voorkomen.
Succes bij muizen
Laatst stelden onderzoekers vast dat bepaalde cellen van ons afweersysteem – dendritische cellen – in de buurt van tumoren vaak worden misbruikt of onderdrukt. De verzwakte cellen kunnen ons niet langer beschermen. Onze respons op behandelingen vermindert, en het risico op herval na bestraling of chemo neemt toe.
Laoui’s team ontdekte dat tumoren bij zowel muizen als mensen dendritische cellen met uiteenlopende eigenschappen bevatten. Sommige bevorderen de tumorgroei, terwijl andere net een immuunrespons kunnen opwekken. ‘Wij proberen die laatste cellen uit de tumor te zuiveren en te gebruiken als een soort persoonlijk vaccin.’
Het team voerde al experimenten uit op muizen. ‘We injecteerden een vaccin van dendritische cellen van muizen met tumoren bij soortgenoten zonder tumoren. Wanneer we daarna bij die gezonde muizen een tumorcellijn inspoten, bleken ze beschermd. Ze ontwikkelden geen of veel kleinere tumoren dan de controlemuizen bij wie we wel de tumor maar niet het vaccin hadden ingespoten. Die resultaten zijn veelbelovend: ze suggereren dat de cellen muizen kunnen beschermen tegen uitzaaiingen van tumoren en tegen herval.’
De nieuwe, gepersonaliseerde therapie is volgens Laoui beter dan bestaande standaardbehandelingen, die heel wat schadelijke neveneffecten hebben. ‘Zowel chemo- als radiotherapie vallen alle cellen aan, ook de goede. De ene doet dat met chemische middelen, de andere met bestralingen. Dat verzwakt de patiënten. Bij onze celtherapie helpen we het immuunsysteem zijn job uit te voeren. Daardoor vallen we alleen de slechte cellen aan en worden de goede cellen zelfs aangevuld.’
Tumor inspuiten
Vandaag bestaan er al vaccintherapieën die dendritische cellen gebruiken. Alleen worden die uit het bloed gezuiverd, en niet uit de tumor. Daardoor zijn ze er niet tegen bewapend. ‘Alleen als we weten welk antigen de kankercel onderscheidt van normale cellen, kunnen we de bloed-dendritische cellen activeren. Onze therapie is ruimer. Ze werkt immers ook voor tumoren waarbij het antigen onbekend is. Ik vermoed dat onze behandeling in de toekomst gecombineerd zal worden met bestaande therapieën.’
Laoui wil de nieuwe therapie zo snel mogelijk van het lab naar de kliniek vertalen. Ze hoopt dat ze binnen 2 à 3 jaar klinische studies kan opstarten. ‘Bij mensen is het de bedoeling om dendritische cellen uit een chirurgisch verwijderde tumor te halen en ze weer bij de patiënt in te spuiten. Omdat de tumor weg is, kunnen de cellen nu wel werken en voorkomen ze dat de patiënt uitzaaiingen krijgt of hervalt.’
De studies zullen zeker 5 tot 10 jaar duren, de tijd die nodig is om uitzaaiingen bij behandelde patiënten te bestuderen. ‘We dromen ervan dat onze nieuwe gepersonaliseerde therapie binnen 15 jaar mensenlevens zal redden en dat patiënten veel minder neveneffecten zullen ervaren met onze behandeling.’
Damya Laoui
Damya Laoui (1985) studeerde bio-ingenieurswetenschappen aan de Vrije Universiteit Brussel. Na haar doctoraat aan de VUB behaalde ze een postdoctoraat aan de école polytechnique de Lausanne. In 2016 werd ze teamleader tumorimmunologie aan de VIB-VUB. Een jaar later verkoos het blad MIT Technology Review haar als een van zijn 35 ‘Innovators under 35’. Dit jaar werd ze lid van de Jonge Academie.
