Elke dag sterven er in Belgische ziekenhuizen ongeveer zestien patiënten onverwacht. Een systeem met kleurencodes helpt verpleegkundigen en artsen om kritiek zieke patiënten sneller te detecteren. Hierdoor daalt dit cijfer tot vijf onverwachte overlijdens per dag.
Tijdens mijn job als spoedverpleegkundige krijg ik in de voormiddag een dringende oproep vanop één van de afdelingen in het ziekenhuis. Zo’n oproep gebeurt om verschillende redenen maar je weet nooit wie je zal aantreffen en in welke toestand. Tijdens het lopen doe je handschoenen aan en probeer je jezelf mentaal voor te bereiden op verschillende situaties.
Ik kom aan op de betreffende afdeling en er is niets te zien, de afdeling ligt er doodstil bij. Aan het einde van de gang zie ik een kussen op de grond liggen. Een kussen in de gang leggen is een communicatiemiddel gekend onder verpleegkundigen om de juiste patiëntenkamer aan te geven in geval van uiterste nood. Ik loop de kamer binnen en zie een collega reanimeren. Ze is zichtbaar vermoeid. Ik zet het bed omlaag en neem de borstcompressies over.
Op het moment dat ik de patiënte aanraak, voel ik dat ze ijskoud is. Het is een jonge vrouw van in de dertig jaar. Ze is helemaal grijsblauw in het aangezicht
We staren allemaal naar de monitor en zien niets. Geen elektrische activiteit, geen pols. Iedereen in het team weet maar al te goed dat deze patiënte ‘s nachts overleden is en dat we veel te laat zijn. De eerste vraag die gesteld wordt is: “wie gaat de familie verwittigen?”
Ik kijk ondertussen in het patiëntendossier en zie dat bijna 24 uur geleden haar bloeddruk, hartslag en temperatuur genoteerd werden. Gedurende de nacht heeft de collega nog drie keer de temperatuur gemeten, maar geen andere parameters. Ook staat geregistreerd dat er gebeld werd met een assistent-arts over de buikpijn die deze dame had.
Een goede opvolging van patiënten na een ingreep is erg belangrijk. Misschien had de verpleegkundige meer informatie gehad over de toestand van de patiënt als ze meer parameters had genomen? Het kan zijn dat ze hier door personeelstekort te weinig tijd voor had. Ook was het onduidelijk of de arts van wacht bij de patiënt was geweest tijdens de nacht.
Ik onderzocht een totaalsysteem om patiënten die achteruitgaan sneller te detecteren en tijdig te behandelen. Op ziekenhuisafdelingen waar het systeem goed werd toegepast overleden gemiddeld drie keer minder patiënten onverwacht. Ook zagen we dat het systeem een positief effect had op de manier van observeren bij verpleegkundigen. Zo werd minder frequent geobserveerd bij patiënten die stabiel waren, en meer frequent bij patiënten waarbij zich problemen stelden.
Is een verblijf in het ziekenhuis veilig?
We wisten oorspronkelijk niet hoe vaak zo’n plots overlijden voorvalt of hoe we dit moesten meten. Ik formuleerde een nieuwe definitie voor onverwacht overlijden en voerde een grondige dossierstudie uit in zeven Belgische ziekenhuizen. Dit leerde ons dat ongeveer 3 op de 1000 patiënten in het ziekenhuis onverwacht overlijden. Met onverwacht bedoelen we dat een patiënt in volle behandeling plots sterft zonder palliatieve zorg en zonder het toedienen van sterke pijnstillers. Dit getal lijkt laag maar als we het extrapoleren komen we op 16 patiënten per dag die onverwacht overlijden in ons land. Een deel van deze overlijdens zijn vermijdbaar. De andere patiënten hebben nood aan degelijke palliatieve zorg zodat ze in alle rust kunnen sterven.
In de meeste van onze ziekenhuizen is geen vaste structuur om achteruitgang bij patiënten te detecteren en daarop gepast te reageren
Verpleegkundigen spelen een cruciale rol in het observeren van patiënten en dragen dus een enorme verantwoordelijkheid om verontrustende signalen snel te detecteren en tijdig aan de alarmbel te trekken. Daarnaast is een goede communicatie en samenwerking met artsen erg belangrijk. Ook opleiding en ervaring spelen een rol. De meeste van onze ziekenhuizen hebben echter geen vaste structuur om achteruitgang bij patiënten te detecteren en daarop gepast te reageren. Veel hangt af van het uur waarop een incident voorvalt (meer personeel tijdens werkuren), de organisatie van de afdeling, financiële middelen, enzovoort.
Hoe kunnen we ziekenhuizen veiliger maken?
In zeven Belgische ziekenhuizen onderzocht ik een totaalsysteem voor organisatie van de zorg rond patiënten die achteruitgaan. Allereerst werd een score ingevoerd die berekend wordt aan de hand van verschillende parameters (bloeddruk, hartslag, zuurstofsaturatie, etc.). Deze score geeft verpleegkundigen en artsen een idee over de toestand van de patiënt aan de hand van een kleur (groen, oranje of rood). Hoe hoger de score, hoe meer kans een patiënt heeft om te overlijden binnen 24 uur.
De score (3 punten) rechts onderaan is groen. Dit betekent dat deze patiënt een laag risico op overlijden heeft binnen 24 uur. De score houdt rekening met kleine afwijkingen in verschillende parameters. In dit geval heeft de patiënt een licht verlaagde zuurstofsaturatie ( + 1 punt) en een verhoogde hartfrequentie ( + 2 punten).
Daarnaast planden we samen met de ziekenhuizen welke acties te ondernemen bij afwijkende scores of bij bezorgdheid van de verpleegkundigen. Zo werd bijvoorbeeld nagedacht over welke artsen de patiënt moesten onderzoeken bij een groene, oranje of rode score. Verder organiseerden we een ‘plan B’ dat in werking trad als de reguliere zorgverleners verhinderd waren om de patiënt in nood zo snel en efficiënt mogelijk te helpen.
De twee gekleurde kaarten boven op het scherm van deze computer bevatten de soorten afwijkende scores en te ondernemen acties.
Elk zorgteam werd intensief getraind in het herkennen van achteruitgang, het gebruik van de score en de acties bij afwijkende waarden. Daarnaast werden technieken voor effectieve communicatie aangeleerd.
U vraagt zich misschien af of dit nieuwe systeem de torenhoge administratieve last niet nog zwaarder maakt voor de schaarse verpleegkundigen? We moeten vermijden dat verpleegkundigen de score zelf moeten berekenen op papier. Er bestaan gelukkig apparaten die dit automatisch doen. We ontdekten ook dat afdelingen met méér en hoger opgeleide verpleegkundigen veiliger waren voor de patiënt. Het systeem kan levens redden maar enkel als het gebruikt wordt door ervaren zorgverleners met tijd voor zorg.
Filip Haegdorens is genomineerd voor de Vlaamse PhD Cup. Ontdek meer over zijn onderzoek op www.phdcup.be.
