Ook ziek? De kans is groot, nu griep, RSV en Covid goed de ronde doen. Tegelijk verschijnen er berichten over een tekort aan koortsremmende medicijnen. Dat is niet per se een probleem. ‘Koorts heeft een nut, en is vaak ongevaarlijk’, zegt specialist infectieziekten Steven Callens (UZ Gent) daarover in onze podcast.
Onze lichaamstemperatuur ligt meestal tussen 36,5 en 37,5 graden Celsius. Daarboven spreken we van een verhoogde temperatuur. Vanaf 38,5 graden Celsius heb je koorts.
Waarom stijgt onze lichaamstemperatuur als we “grieperig” zijn?
Steven Callens: ‘Koorts is een natuurlijke en beschermende reactie van het lichaam op een infectie. De stijging van de temperatuur vuurt het afweersysteem aan. Virussen en bacteriën kunnen ook minder goed overleven bij koorts dan bij een normale lichaamstemperatuur. Koorts heeft dus een nut, en is een veel kleiner probleem dan we doorgaans aannemen.’
‘Een milde koorts hoeft daarom niet behandeld te worden, daar kan ons lichaam wel tegen. Een zeer hoge koorts, dan spreek ik over 40 graden en meer, kan wel gevaarlijk zijn. Die koorts moet wel aangepakt worden, maar boven de 40 graden ben je ook zo ziek dat je sowieso in een ziekenhuis moet liggen.’
Hoe ontstaat koorts?
‘Koorts ontstaat door cytokines, kleine stofjes die het immuunsysteem uitstuurt. De koorts kan lokaal zijn of zich doorheen het hele lichaam verspreiden. Sommige cytokines gaan naar de hersenen, waar ze ervoor zorgen dat de thermostaat van ons lichaam iets hoger wordt gezet.'
Een kinderarts of jeugdarts moet beslist worden geraadpleegd als het kind jonger is dan drie maanden en een lichaamstemperatuur heeft van 38 graden Celsius of meer, evenals voor een ouder kind vanaf een temperatuur van 39 graden als de koorts langer dan drie dagen aanhoudt. Bovendien moeten kinderen naar een arts gaan als hun algemene toestand ernstig is aangetast, bijvoorbeeld als ze lusteloos lijken, geen vocht meer opnemen of als ze andere symptomen hebben zoals diarree, braken, buikpijn of huiduitslag. Een kind dat een koortsstuip heeft of dat ondanks koortsverlagende maatregelen duidelijk verzwakt blijft, moet ook door een kinderarts worden onderzocht. (Bron: Spektrum.de)
Wat gebeurt er in ons lichaam als we verkouden worden of griep krijgen?
Steven Callens: ‘Micro-organismen die zich in de omgeving bevinden, dat kan in de lucht, op voorwerpen, op andere mensen of zelfs op dieren zijn, dringen ons lichaam binnen. In de winter zijn dat bijvoorbeeld vaak virussen die onze luchtwegen binnenkomen, en zo uiteindelijk een verkoudheid veroorzaken.’
‘Bacteriën of virussen hebben verschillende tactieken om zich door ons lichaam te laten opnemen. Ze gaan op zoek naar een receptor op een cel, bijvoorbeeld op een longcel, om zich aan te binden. Andere bacteriën laten zich dan weer opeten door witte bloedcellen en dringen zo ons lichaam binnen.’
‘Voor de duidelijkheid: ons lichaam wordt altijd bewoond door miljoenen bacteriën, dat kan geen kwaad en is zelfs goed voor ons. De micro-organismen die op en in ons wonen, helpen ons gezond houden. We worden pas ziek als het evenwicht tussen de goede en ziekmakende bacteriën verstoord wordt. De kans dat dat gebeurt is groter bij mensen met een verzwakt immuunsysteem.’
‘Van zodra ons lichaam de indringers detecteert, schiet het immuunsysteem in gang. Dat is eigenlijk altijd actief, maar het gaat nu meer immuunstoffen produceren. We kennen allemaal wel de witte bloedcellen, onze “soldaten” tegen ziekmakers. Net zoals een soldaat zich kan specialiseren, doen ook bij witte bloedcellen dat. Er zijn cellen die zogenaamde cytotoxische stoffen produceren, stoffen die de indringers kunnen doden. Andere cellen ruimen de resten van indringers op, nog andere boren gaatjes in bacteriën en virussen om ze te verzwakken. Er zijn eigenlijk ontzettend veel verdedigingstechnieken.’
Hoe vaak gebeurt dit?
‘Heel vaak. Er zijn wereldwijd duizenden micro-organismen die ons ziek kunnen maken. We voeren eigenlijk voortdurend een wapenwedloop met micro-organismen. Ons immuunsysteem moet meerdere keren per dag ergens een klein brandje blussen. Dat lukt voor de meeste infecties goed. We merken er zelfs niets van. Soms loopt het toch uit de hand, bijvoorbeeld wanneer het immuunsysteem verzwakt is. De ernst van de brand hangt ook af van het micro-organisme, als dat zeer actief beestje is, dan is de kans dat we ziek worden groter. Dat is ook zo wanneer het over een compleet nieuw type micro-organisme gaat, denk maar aan het coronavirus SARS-CoV-2. Dan moet ons lichaam nog leren hoe het de indringer moet aanpakken.’
Wat is doel van virussen en bacteriën die ons besmetten?
‘Voortbestaan. De micro-organismen willen hun genen doorgeven naar volgende generaties. Elk levend wezen kiest een niche om te overleven en zich voort te planten. Een bacterie of virus wil ons dus niet per se ziek maken, we zijn gewoon een manier om de soort in stand te houden.’
Een virale infectie moet je meestal gewoon uitzieken, tegen een bacteriële infectie kan een antibioticakuur zinvol zijn. Hoe ziet een arts het verschil tussen een virale en bacteriële infectie?
‘Als arts let je op de symptomen, maar die zijn voor een bacteriële en virale infectie vrij gelijklopend. Je kan dus nooit met zekerheid zeggen of een bacterie of virus aan de basis ligt van de infectie. Als je het verschil wil weten, dan zou je iedereen met een infectie moeten testen in een lab. Dat is niet mogelijk: het is zeer duur, en praktisch onhaalbaar. De uitkomst zou ook in 99,9 procent van de gevallen wijzen op een eerder onschuldige infectie.’
‘Als arts moet je dus een inschatting maken. Als je twintig jaar geleden met een snotneus naar de huisarts ging, dan kreeg je vaak antibiotica voorgeschreven. We weten intussen dat de meeste infecties, zoals griep of verkoudheid, virale infecties zijn. Dan hebben antibiotica helemaal geen zin. Integendeel, ze verstoren het bacteriële evenwicht in ons lichaam en misbruik van antibiotica verhoogt het risico dat echte ziekmakende bacteriën resistentie ontwikkelen tegen de antibiotica. Het besluit van een doktersbezoek zal dus meestal zijn: gewoon uitzieken!’
