Dankzij innovatieve, gerichte medicatie kan de terugkeer van eierstokkanker worden vertraagd of zelfs voorkomen met enkele pillen per dag. Helaas werkt dit slechts bij de helft van de patiënten, en tot voor kort konden we pas na maanden behandeling achterhalen bij wie. Door het DNA van de eierstokkankercellen eerst via een nieuwe genetisch test na te kijken, kunnen we nu voor start al nagaan voor wie de terugbetaalde medicatie echt zal helpen.
Beeld: Kanaal Z - VIB
‘One-size-fits-all’, het klinkt gemakkelijk in de oren wanneer je op zoek bent naar een passend paar kousen, maar is het ook wat je wenst als het gaat om je kankerbehandeling? Steeds vaker lezen we over meer innovatieve kankerbehandelingen die in staat zijn de ziekte beter te onderdrukken, maar helaas betekent dat nog niet dat deze behandelingen altijd voor iedereen zullen werken. Ook zijn aan deze nieuwe strategieën vaak stevige prijskaartjes en nevenwerkingen verbonden.
Het afgelopen decennium is er veel vooruitgang geboekt op gebied van kankerbehandelingen die rechtstreeks het evenwicht van een kankercel verstoren door in te spelen op veranderingen in het DNA. Deze gerichte behandelingen kunnen de terugkeer van kankercellen afremmen of zelfs voorkomen. Zo hebben onder andere PARP-remmers recent bewezen zeer efficiënt de groei van eierstokkankercellen tegen te gaan. De remmers blokkeren specifiek het Poly ADP-ribose polymerase (PARP) eiwit waardoor schade aan het DNA moeilijker te herstellen is. Gezonde lichaamscellen ondervinden hier weinig hinder van. Eierstokkankercellen daarentegen, die typisch veel foutjes in het DNA verzamelen, worden door deze remmers gevoeliger voor extra schade. Deze cellen verliezen hun voornaamste herstelmechanisme en sterven door de toenemende genetische chaos af.
Kostbare tijd winnen
Eierstokkanker langer onderdrukken met enkele pilletjes per dag. Het biedt hoop voor de 800 vrouwen per jaar in België die de diagnose te horen krijgen. De vage symptomen zorgen er vaak voor dat ziekte pas in een gevorderd stadium aan het licht komt. De behandeling start dan met een grote buikoperatie en zware chemotherapie. Ondanks de harde strijd weten we dat op deze klassieke manier slechts 2 op 10 vrouwen de ziekte volledig kan overwinnen. In realiteit vecht het merendeel van de patiënten hiertegen met chemotherapie na chemotherapie, waarvan de nevenwerkingen een stevige impact op hun dagelijks leven hebben.
PARP-remmers kunnen de tijd tot terugkeer van de ziekte aanzienlijk verlengen. Zo winnen we kostbare tijd tussen chemotherapiekuren. Daarnaast zien we ook een trend naar meer vrouwen die de ziekte definitief overwinnen. Inname van de tabletten kan gewoon thuis en vermindert zo de noodzaak tot verblijf in het ziekenhuis. In het algemeen wordt deze medicatie ook beter verdragen dan de klassieke chemotherapie. Helaas werkt deze behandeling niet voor iedereen, slechts de helft van de vrouwen met eierstokkanker zal ook echt een gunstig effect ervaren. Door het DNA van de eierstokkankercellen eerst genetisch na te kijken, kunnen we nu voor start van de behandeling achterhalen wie met de remmers geholpen kan worden.
Op zoek naar foutjes in het DNA
Ons onderzoeksteam ontwikkelde hiervoor een eigen academische test in een samenwerking tussen KULeuven, Vlaams Instituut voor Biotechnologie en UZLeuven. Deze genetische test gaat op zoek naar foutjes in het DNA van de kankercellen. Hiervoor onderzoeken we een tumorstaal afkomstig van de eierstokken. De patiënte ondervindt hier geen bijkomend nadeel van, aangezien operatief verwijderen van tumorcellen deel uit maakt van de standaardbehandeling. Het DNA van de kankercel wordt uitgelezen en hoe meer chaos door opstapeling van foutjes we terugvinden, hoe meer kans dat PARP-remmers deze kankercellen efficiënt kunnen blokkeren. Ongeveer 25% van deze genetische chaos kunnen we toewijzen aan gekende genafwijkingen zoals BRCA1/BRCA2 mutaties. Deze nieuwe test kan een extra 25% van de tumoren aanduiden die nadeel zullen ondervinden door de PARP-remmers.
De test helpt in het opsporen van foutjes ontstaan door een Homoloog Recombinatie Defect (HRD). Homologe recombinatie is ons voornaamste DNA-herstelmechanisme voor complexe DNA-breuken. Een defect in dit mechanisme verhoogt de foutjes en dus chaos in ons DNA. De test, genaamd Leuven HRD test, spoort een defect in homologe recombinatie op en geeft zo weer welke cellen door de hoge graad aan chaos gevoeliger zijn voor extra schade met de PARP-remmers.
Voorsprong nemen voor start van de behandeling
Zeer recent werden ook de terugbetalingsvoorwaarden voor deze PARP-remmers aangepast aan het resultaat van deze genetische testing. Als de test een hoge genetische chaos aantoont in de kankercellen, zal ook de medicatie voorzien worden binnen terugbetalingstarief. Zo vermijden we onnodige behandeling met dure medicatie en blootstelling aan de nevenwerkingen bij patiënten die er geen baat bij hebben.
Voor patiënten die volgens de test niet in aanmerking komen voor de behandeling, is dit niet noodzakelijk slecht nieuws. Voor hen staat een andere behandeling klaar waar zij zonder tijdsverlies aan kunnen starten. Op voorhand testen betekent dus zeker een sprong voorwaarts richting gepersonaliseerde geneeskunde. Tot voor kort was de enige manier om na te gaan of deze behandeling aanslaat enkel mogelijk via scanners enkele maanden na opstart van de therapie.
Op Amerikaanse bodem bestaat dit soort HRD-test al langer. Het uitvoeren van deze commerciële testen is niet alleen 4-keer duurder, door het opsturen van het tumorstaal naar het buitenland laat het resultaat vaak weken langer op zich wachten. In België bleef het gebruik van deze testen uit door de hoge kostprijs voor eigen rekening van de patiënt. De Leuven HRD test heeft als academisch alternatief de kostprijs en de wachttijd in België aanzienlijk verminderd. Ondertussen wordt de test uitgevoerd via het Centrum Menselijke Erfelijkheid te UZLeuven en is het resultaat binnen 2-4 weken voor alle eierstokkankerpatiënten beschikbaar.
Meer dan eierstokkanker alleen
PARP-remmers zijn hun effect ook in de behandeling van borst-, prostaat- en pancreaskanker aan het bewijzen. Dezelfde genetische mechanismen kunnen dus op een gelijkaardige manier opgespoord worden. Zo biedt deze nieuwe genetische test ook mogelijkheden naar verdere uitbreiding naar andere kankertypes. Kortom, ‘One-size-fits-all’ blijft een leuk gegeven bij het uitzoeken van je kousen, maar bij het starten van je behandeling tegen kanker verkiezen we toch liever een meer gepersonaliseerde strategie.
Liselore Loverix dingt mee naar de Vlaamse PhD Cup 2024. Ontdek meer over dit onderzoek op www.phdcup.be.
