Nobelprijs Geneeskunde naar onderzoek celtransport

De Nobelprijs voor Geneeskunde 2013 is toegekend aan drie wetenschappers die in de VS werken: James Rothman, Randy Schekman en de in Duitsland geboren Thomas Südhof. De drie krijgen de prijs voor hun ontdekkingen op het gebied van hoe de transportsystemen van lichaamscellen werken.

Elke cel is een klein fabriekje dat moleculen produceert en exporteert. Zo wordt insuline geproduceerd in een cel en vervolgens in de bloedstroom vrijgegeven, en worden chemische signalen (neurotransmitters) van de ene naar de andere zenuwcel gecommuniceerd. De drie winnaars ontrafelden de precieze werking van zogenaamde vesikels, kleine blaasjes in de cellen, die instaan voor het opslaan of het transporteren van bepaalde stoffen binnen in de cel.

Randy Schekman (University of California, Berkeley) identificeerde de genen die het transport en de verplaatsingen van de vesikels controleren.

James Rothman (Yale University) beschreef de gedetailleerde 'machinerie' die de vesikels toelaat om zich aan hun bestemming te verankeren, en daar de cargomoleculen af te leveren.

Thomas Südhof (Standford University) ontdekte hoe signaalstoffen de vesikels de opdracht geven om hun cargo af te leren.

Door deze doorbraken ontrafelden Rothman, Schekman en Südhof uiterst precies hoe het transport van cellulaire cargo verloopt. Fouten in dit transportsysteem kunnen aan de basis liggen van neurologische aandoeningen, diabetes en immuunziektes.

De onderscheiding voor geneeskunde is de eerste Nobelprijs die dit jaar wordt toegekend. De komende dagen volgen die voor Natuurkunde, Scheikunde, Literatuur, Vrede en Economie. De winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur wordt donderdag bekendgemaakt, zo werd maandag bepaald.

Zeker dinsdag is een spannende dag voor de Belgen. Dan wordt de Nobelprijs voor de Natuurkunde uitgereikt, en de Brusselse 'Higgs-ontdekker' François Englert is een vaak genoemde naam voor de prijs. Lees hier een interview met de theoreticus van vorig jaar in Eos.

Een overzicht van de winnaars Nobelprijs Geneeskunde van de afgelopen 10 jaar.

2012: Shinya Yamanaka (Japan) en de John Gurdon (Groot-Brittannië). Zij kregen de prijs voor hun onderzoek naar stamcellen. (lees meer)

2011: Bruce Beutler (Verenigde Staten) en Jules Hoffmann (Luxemburg) voor hun onderzoek naar natuurlijke immuniteit; Ralph Steinman (Canada) voor het ontdekken van dendritische cellen, die het afweersysteem in het lichaam aansturen. (lees meer)

2010: Robert G. Edwards (Groot-Brittannië), de grondlegger van de reageerbuisbevruchting (in-vitrofertilisatie of ivf). (lees meer)

2009: Elizabeth Blackburn, Carol Greider en Jack Szostak (Verenigde Staten) voor hun onderzoek naar de manier waarop chromosomen worden beschermd. Op chromosomen liggen de erfelijke eigenschappen van mensen vast. (lees meer)

2008: Harald zur Hausen (Duitsland) voor de ontdekking dat het virus hpv baarmoederhalskanker veroorzaakt; Françoise Barré-Sinoussi en Luc Montagnier (Frankrijk) voor de ontdekking van het hiv-virus.

2007: Mario Capecchi en Oliver Smithies (Verenigde Staten) en Martin Evans (Groot-Brittannië) voor embryonaal stamcelonderzoek.

2006: Andrew Fire en Craig Mello (Verenigde Staten) voor hun onderzoek naar het mechanisme waardoor bepaalde genen kunnen worden uitgeschakeld, de zogenoemde RNA-interferentie.

2005: Barry Marshall en Robin Warren (Australië) voor de ontdekking van de bacterie Helicobacter pylori, die onder meer kan leiden tot maagklachten.

2004: Richard Axel en Linda Buck (Verenigde Staten) voor onderzoek naar het reukvermogen van de mens.