Nobelprijs Geneeskunde voor ontdekking 'intern gps'

De Amerikaan John O'Keefe en de Noren May-Britt en Edvard Moser hebben dit jaar de Nobelprijs voor Geneeskunde gewonnen. De wetenschappers krijgen de prijs voor hun ontdekking van een soort intern gps-systeem in het brein.

De wetenschappers ontdekten cellen in de hersenen waarmee we onze plaats in de ruimte kunnen bepalen, waardoor we weten waar we zijn en hoe we van de ene plaats naar de andere plaats kunnen gaan. Door de cellen weten we ook hoe we de volgende keer direct de goede kant opgaan als we langs hetzelfde pad willen. Ze vormen een soort intern gps-systeem, aldus de Zweeds Academie voor Wetenschappen.

In 1971 ontdekte de eerste component van dit intern gps-systeem. Hij vond dat een specifiek type zenuwcel in de hippocampus (een regio in ons brein) altijd actief was wanneer een rat zich op een bepaalde plaats in een ruimte bevond. Andere zenuwcellen werden geactiveerd wanneer de rat zich naar een andere plaats begaf. O´Keefe besloot dat deze zenuwcellen in het brein een projectie maken van de omgeving.

Meer dan dertig jaar later, in 2005, ontdekten May-Britt en Edvard Moser een andere component van het brein-gps. Ze identificeerden een ander type zenuwcel (zogenaamde 'rastercellen' of 'grid cells'), die een soort van coördinatiesysteem vormen die ratten toelaat om zich precies in een omgeving te positioneren en navigeren. 'De eerste bewijzen zijn inmiddels geleverd dat iets vergelijkbaars ook in de hersenen van mensen plaatsvindt, maar voor de details daarvan zijn onze methodes op dit moment nog niet gevoelig genoeg', zegt hoogleraar neurologie Marian Joëls.

'Het werk van de wetenschappers die dit jaar Nobelprijswinnaars voor de Geneeskunde hebben gewonnen, is van groot belang geweest voor de neurowetenschap', aldus Marian Joëls. 'De onderzoekers hebben de basisprincipes geleverd voor ons begrip over het opslaan van ruimtelijke informatie. Het is een van de eerste hersenfuncties die zo goed begrepen worden. Naast de ruimtelijke informatie, wordt in sommige van deze cellen ook context en emoties opgeslagen', aldus Joëls. 'Zo wordt wat je voelde op een bepaald moment gekoppeld aan de plaats. Alles wat te maken heeft met waar, hoe en wanneer iets gebeurd is.'

De Noorse laureaten May‐Britt en Edvard Moser zijn met elkaar getrouwd. Het is de vijfde keer in de geschiedenis dat een koppel samen een Nobelprijs wint.

Vorig jaar ging de prijs naar James Rothman (VS), Randy Schekman (VS) en Thomas Südhof (Duitsland) voor 'hun ontdekkingen van het mechanisme dat het belangrijkste transportsysteem in onze cellen regelt'.

Herbekijk hieronder de bekendmaking: