Vijf Franse onderzoeksinstellingen leggen hun onderzoek naar prionen gedurende drie maanden stil. De reden is een verdacht overlijden van een gepensioneerd laborant die bezweek aan ziekte van Creutzfeldt-Jakob.
De man werkte bij het Institut national de recherche pour l'agriculture, l'alimentation et l'environnement (INRAE). Of hij de ziekte tijdens zijn werk heeft opgelopen wordt onderzocht, maar mocht blijken van wel, dan zou het gaan om een tweede geval waarbij een laborant tijdens onderzoek naar prionen de ongeneeslijke aandoening opliep.
De verspreiding van abnormaal gevouwen eiwitten tast het zenuwstelsel aan en veroorzaakt neurologische aandoeningen
Prionen zijn eiwitten die in een verkeerde plooi liggen. Om eiwitten te maken rijgt ons lichaam op basis van informatie uit het DNA aminozuren aaneen tot ketens. Die ketens vouwen zich tot driedimensionale, functionele eiwitten. Het priongen codeert voor een eiwit dat we vooral in de hersenen terugvinden. Als het normale eiwit verkeerd wordt gevouwen, ontstaat er een prioneneiwit. Die prion zorgt ervoor dat ook normale eiwitten zich abnormaal gaan vouwen, waardoor een kettingreactie ontstaat. De verspreiding van abnormaal gevouwen eiwitten tast het zenuwstelsel aan en veroorzaakt neurologische aandoeningen. Bij mensen leiden prioneneiwitten tot de ziekte van Creutzfeldt-Jakob (CJD), bij koeien tot BSE (Boviene spongiforme encefalopathie).
Begin jaren negentig brak in Groot-Brittannië een BSE-epidemie onder runderen uit veroorzaakt door het gebruik van met prionen besmet dierenmeel. BSE, de gekkekoeienziekte, kan bij mensen de zogenoemde variant-CJD veroorzaken. De eerdere bevestigde besmetting in Frankrijk leed aan deze variant. De vrouw in kwestie, ook een laborant bij het INRAE, stierf vorig jaar op 33-jarige leeftijd aan CJD, tien jaar nadat ze zich bij een experiment met prionen in de vinger had geprikt.
Voorzichtig met hersenen
Onderzoek naar prionen houdt risico in, aldus professor Patrick Cras, neuroloog verbonden aan het Born-Bunge Instituut, het laboratorium voor Neurobiologie vande Universiteit Antwerpen. 'De ziekte van Creutzfeldt-Jakob is overdraagbaar omdat het prioneneiwit de vorming van ander eiwit beïnvloedt. De sporadische vorm is wel veel minder overdraagbaar dan de BSE-gerelateerde variant. Maar voor alle duidelijkheid, bij normale contacten bestaat er geen risico om CJD over te dragen. Het verzorgen van patiënten die aan de ziekte van Creutzfeldt-Jakob lijden vormt geen gevaar.'
Het labo van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen is een van de weinige waar men autopsies op patiënten met Creutzfeldt-Jakob uitvoert. Om veilig met dergelijke hersenstalen om te gaan, gelden strikte voorschriften, verduidelijkt Cras. 'Hersenweefsel bevat de hoogste concentratie van overdraagbaar materiaal, dus daar gaan we heel omzichtig mee om. Concreet wil dat zeggen dat bijvoorbeeld alle materiaal gehanteerd bij autopsies zo veel mogelijk voor eenmalig gebruik is. Als dat niet kan, wordt materiaal gedecontamineerd, bijvoorbeeld met natriumhydroxide. Instrumenten autoclaveren we, wat wil zeggen dat ze onder druk gesteriliseerd worden.'
Deze veiligheidsmaatregelen bieden voldoende bescherming, aldus Cras. 'Werken met menselijk materiaal houdt altijd een risico in. In vergelijking met bijvoorbeeld COVID, HIV, of andere infectueuze agenten is het gevaar dat werken met prionen met zich mee brengt relatief beperkt. Maar we zijn ons ten volle bewust van het risico, en handelen daarnaar in onze labo's.'
