Schilderijen tonen luchtvervuiling

Bekende schilders brachten de samenstelling van de atmosfeer van hun tijd in beeld.

Toen de Tambora-vulkaan in Indonesië in 1815 uitbarstte – wellicht een van de grootste vulkaanuitbarstingen ooit –  werden de vulkanische assen en gassen niet alleen in de plaatselijke atmosfeer gespuwd, maar dreven ze ook naar de rest van de wereld. Deze aerosoldeeltjes verstrooiden het zonlicht zodanig dat ook de zonsondergangen in Europa tot drie jaar na de uitbarsting fel rood en oranje kleurden.

Engels kunstschilder Joseph Mallord William Turner was een van de schilders die deze schitterende zonsondergangen op zijn schilderijen vereeuwigde. Griekse en Duitse onderzoekers willen nu zijn werken en die van andere bekende schilders gebruiken om de samenstelling van de atmosfeer uit het verleden beter in kaart te brengen.

Ze analyseerden honderden digitale foto’s van zonsondergangen die werden geschilderd door grote meesters tussen 1500 en 2000, een periode waarin meer dan 50 grote vulkaanuitbarstingen hebben plaatsgevonden. Ze berekenden de verhouding tussen de rode en groene kleuren in de schilderijen en vergeleken die met de gegevens die ze hadden van vulkaanuitbarstingen en van ijskernen. Op basis daarvan kwamen ze tot de conclusie dat de verhouding tussen de rode en groene kleuren in de schilderijen van grote meesters heel goed overeenkomt met die van de vulkanische aerosoldeeltjes in de atmosfeer, ongeacht tot welke school de schilders behoorden.

Stofwolk uit Sahara

Om hun resultaten te bevestigen, lieten ze een bekende colorist de zonsondergangen schilderen voor en nadat een stofwolk uit de Sahara over het eiland Hydra in de Egeïsche zee was gepasseerd, wat een gelijkaardig effect heeft op de samenstelling van de atmosfeer als een vulkaanuitbarsting. Hoewel de colorist geen weet had van de stofwolk, kwam de verhouding van zijn rode en groene kleuren goed overeen met die van de aerosolmetingen in de atmosfeer.

Volgens de onderzoekers kunnen de gegevens van de schilderijen gebruikt worden in klimaatmodellen om beter te begrijpen hoe aerosoldeeltjes het klimaat in het verleden hebben beïnvloed. Dit kan hen dan weer helpen om het klimaat van de toekomst beter te voorspellen.

De resultaten van de studie staan in het vaktijdschrift Atmospheric Chemistry and Physics. (ev)

Experiment op Hydra. Boven: Schilderijen die kunstenaar P. Tetsis maakte op het eiland Hydra in juni 2010 tijdens en na de passage van een stofwolk uit de Sahara. Links is er meer stof in de atmosfeer dan rechts (zie foto's onderaan), en dat wordt ook in het schilderij weergegeven.