Vaccin tegen darmkanker

Een vaccin tegen erfelijke darmkanker stimuleert de afweer tegen ontspoorde darmcellen voor ze zich ontwikkelen tot kankercellen.

Wie lijdt aan het Lynch syndroom loopt een zestien keer groter risico op darmkanker - geen 5 maar 70 procent. Bovendien ontstaat de kanker al rond hun vijfenveertigste, terwijl dat bij anderen pas 15 tot 20 jaar later gebeurt.

Uit genetisch onderzoek is de laatste jaren gebleken wat de oorzaak van het Lynch syndroom is. Iedere week worden onze darmcellen compleet vervangen. Dat gebeurt door celdeling, waarbij al het genetische materiaal van de cel gekopieerd wordt. Loopt bij dat kopiëren iets mis, dan worden die foutjes vrijwel altijd hersteld door speciale reparatiegenen - de ‘mismatch repair’ genen. Bij mensen met het Lynch syndroom zit net in een van die reparatiegenen een erfelijke fout.

Het voordeel van het kennen van de oorzaak is dat onderzoekers mensen die deze erfelijke aanleg dragen kunnen herkennen. Onderzoekers willen hen rond hun vijfentwintigste opsporen, zodat ze geregeld kunnen worden gecontroleerd op het voorstadium van darmkanker, waarna dat kan worden verwijderd en darmkanker kan worden voorkomen.

Een andere mogelijkheid bestaat in immuuntherapie, het bijsturen en stimuleren van de afweer van de patiënten. Kankercellen zijn ontspoorde cellen die niet meer in het lichaam thuishoren. Dergelijke lichaamsvreemde cellen worden meestal door het afweersysteem aangevallen en opgeruimd, maar helaas is het afweersysteem niet altijd krachtig genoeg om kankercellen helemaal op te ruimen. Daarom willen onderzoekers van het Radboudumc het afweersysteem een handje helpen door hen een preventief vaccin tegen erfelijke darmkanker te geven.

In een eerste onderzoek krijgen twintig mensen met het Lynch syndroom dit preventieve vaccin toegediend. Ze hebben nog geen kanker en het vaccin is bedoeld om het ontstaan van darmkanker te voorkomen. ‘We weten precies wat de eerste stappen zijn van normale darmcellen op weg naar kankercellen’, vertelt Jolanda De Vries, die het vaccin ontwikkelde. ‘Het zijn die typerende kenmerken van ontsporende cellen waartegen we vaccineren. We maken als het ware een pasfoto van die cellen en geven de pasfoto’s aan het afweersysteem, waardoor de ontsporende cellen worden herkend en opgeruimd.’

Om het vaccin te maken, wordt bij de twintig mensen eerst bloed afgenomen. Uit dit bloed worden witte bloedcellen gehaald die een belangrijke rol spelen bij de aansturing van de afweer. Deze afweercellen worden gevoed met specifieke kenmerken van ontsporende darmcellen, zodat ze die direct herkennen. De Vries: ‘Elke deelnemer aan het onderzoek krijgt in een korte periode drie keer 30 miljoen van deze specifiek opgeleide ‘regisseurs van de afweer’ ingespoten die de afweer leren om de cellen in het voorstadium van darmkanker onmiddellijk aan te pakken. Dit doen we nog een keer na zes en na twaalf maanden, waardoor iedere persoon in totaal 270.000.000 regisseurs ontvangt. We verwachten dat de afweer van de deelnemers door dit vaccin levenslang alert blijft op ontsporende cellen die kenmerkend zijn voor deze vorm van erfelijke darmkanker.’

De eerste resultaten van het onderzoek tonen alvast een hele goede reactie van het afweersysteem. (ev)