Vijf tips voor een succesvol antirookbeleid

Stel. Door een giftige stof die in eieren terecht is gekomen, sterven in België jaarlijks 15.000 mensen. Of beeld je in dat er als gevolg van bellen met een mobiele telefoon elke dag 40 doden vallen. Wat zou jij doen als je het voor het zeggen had?

Deze denkoefening is werkelijkheid als je eieren door tabak vervangt en bellen met een mobiele telefoon door roken. Roken is in België verantwoordelijk voor zo’n 15.000 doden per jaar, of 40 per dag. Toch bevat het antirookbeleid niet de drastische maatregelen die je misschien voor de giftige eieren of mobiele telefoons had bedacht.

In de Tobacco Control Scale, die het tabaksbeleid in de verschillende Europese landen vergelijkt, bekleedt België de 13de plaats, net als Nederland. Dat kan dus slechter, maar ook een pak beter. Volgens de recentste cijfers rookt 23 procent van de Belgen en 19 procent doet dat dagelijks. In 2008 was dat nog 25 procent: een daling met twee procent op vijf jaar. ‘Een daling die kleiner is dan verwacht en noopt tot bijkomende maatregelen’, klinkt het bij het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, dat de cijfers bijhoudt.

Opmerkelijk is dat het aantal rokende jongeren toeneemt. Bij de leerlingenbevraging door de Vereniging voor Alcohol en andere Drugproblemen (VAD) voor het jaar 2013-2014 gaf 25,1 procent van de jongeren tussen 12 en 18 aan het laatste jaar te hebben gerookt. Een jaar eerder was dat 19,4 procent. Ook het aantal 18-jarigen dat zegt ooit te hebben gerookt, neemt toe. Dat is de WHO niet ontgaan ‘Het percentage rokende jongeren in België is alarmerend’, zegt Luminita Sanda, Medical Officer bij de WHO. Volgens de Coalitie tegen Tabak is de regering ‘gezakt voor tabaksbeleid’ en worden vooral jongeren te weinig beschermd.

Wat kan beter?

1. Hoge prijzen
Hoge accijnzen heffen is volgens de WHO één van de doeltreffendste en goedkoopste maatregelen om roken te ontmoedigen. Toch wil minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) de accijnzen verlagen, om de verkoop terug aan te zwengelen en zo de belastingsinkomsten terug te verhogen. Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) is het hier niet mee eens. Zij vindt het positief dat de accijns rokers aanzet om te stoppen.

2. Grote waarschuwingen en foto’s op neutrale verpakkingen

In het huidige beleid van minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD)  wordt het invoeren van een neutraal sigarettenpakje enkel onderzocht. Nochtans zijn er heel wat voorbeelden van het succes van deze maatregel.

Het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Frankrijk voerden in 2016 standaardverpakkingen in. Zij haalden inspiratie uit Australië, dat al in 2012 standaardpakjes invoerde. Sigaretten zitten er sindsdien in een onaantrekkelijke bruine verpakking, waarop behalve de merknaam – in een voorgeschreven grootte en lettertype – enkel grote waarschuwingen en onappetijtelijke foto’s staan. Het aantal dagelijkse rokers daalde in Australië met 15 procent tussen 2010 en 2013: de sterkste daling in decennia. Sommige overenthousiaste Australische wetenschappers vergeleken de standaardpakjes met een ‘vaccin tegen longkanker’.

In Vlaanderen vond Guido Van Hal (UAntwerpen) dat jongeren standaardpakjes minder aantrekkelijk vinden en als ‘goedkoop’ en ‘onbetrouwbaar’ zien. ‘Standaardverpakkingen kunnen ertoe bijdragen dat minder jongeren beginnen te roken’, zegt Van Hal. Het invoeren van standaardverpakkingen is dan ook een van de eisen van de Nationale Coalitie tegen Tabak (NCT), waar onder meer de Stichting tegen Kanker (STK) en het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie (VIGeZ) deel van uitmaken.

3. Toegankelijke hulp bij het stoppen

Stoppen puur op wilskracht kan, maar met hulp is de slaagkans veel groter. Begeleiding door een huisarts of tabakoloog – individueel of in groep – kan helpen, net als telefonische of online ondersteuning. De kans op slagen is het grootst als je ook rookstopmiddelen gebruikt, zoals nicotinepleisters of -kauwgom. Ook een aantal geneesmiddelen, zoals Zyban en Champix hebben hun effectiviteit bewezen. Of ook e-sigaretten helpen om te stoppen, is nog niet met zekerheid te zeggen.

Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) laat momenteel onderzoeken of er wetenschappelijk bewijs is om het starterspakket voor rookstopmedicatie goedkoper te maken. Op Vlaams niveau is er wel al een gelijkaardige maatregel ingevoerd. Sinds begin 2017 betalen Vlamingen die begeleiding zoeken bij een tabakoloog enkel nog maar het remgeld. Wie vandaag naar de tabakoloog gaat, betaalt daarom slechts 20 euro in plaats van 50 euro voor een intakegesprek. Voor lage inkomens mag een kwartier individuele begeleiding niet meer dan 1 euro kosten.

4. De tabaksindutrie aan de ketting
De WHO heeft het over een tabaksepidemie met de industrie als ‘vector’ of verspreider van roken en ziekte. Hoe minder kans de industrie krijgt om haar producten onder de aandacht te brengen en een positief imago te bezorgen, hoe beter.

In tegenstelling tot bijvoorbeeld Ierland, Zweden en Italië, geldt er in België en Nederland geen volledig verbod op tabaksreclame. Die is nog steeds toegestaan op de verkoopplaats. En anders dan in bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk, Noorwegen en Hongarije mogen tabaksproducten zichtbaar worden uitgestald. De NCT vraagt een verbod op beide praktijken.

5. Rookvrije openbare plaatsen (en thuis)

Het voorzien van rookruimtes op plaatsen waar roken verboden is, wat bij ons is toegelaten, is in strijd met de aanbevelingen van de WHO. ‘Onderzoek toont duidelijk aan dat geen enkele techniek de rook volledig uit de rest van het gebouw kan weghouden. Enkel een volledig rookverbod biedt effectieve bescherming’, zegt Sanda. Het rookverbod in de horeca wordt bovendien niet altijd nageleefd. Tijdens de 5.191 controles in 2014 werden in gemiddeld 18 procent van de gevallen overtredingen vastgesteld. De verschillen tussen steden zijn groot, van 5 procent overtredingen in Leuven tot 38 procent in Oostende.

In navolging van het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Frankrijk, pleit de NCT voor een verbod op roken in de auto in het bijzijn van kinderen. ‘Dat zou de aandacht vestigen op de schadelijkheid van roken in de privé-omgeving’, zegt Hendrickx. ‘Volgens een recent onderzoek van Kom Op Tegen Kanker zitten zo’n 68.000 kinderen thuis in de rook.’

Dit is een herwerking van een artikel dat in oktober 2015 verscheen in Eos magazine.