Volle vliegtuigen, lege zalen: is vliegen echt veiliger dan naar het theater gaan?

Belgische theaters mogen vanaf juli tweehonderd bezoekers verwelkomen, Nederlandse honderd. In groepen van beperkte omvang - ‘sociale bubbels’ -  kunnen we ons in de klapstoelen nestelen, zolang de bubbels onderling maar anderhalve meter afstand bewaren. 

Zo sluiten we een avondje uit niet af met een coronabesmetting. Alleen waarom mogen we in vliegtuigen wél dicht op elkaar zitten?

Straalvliegtuigen worden al sinds de jaren vijftig erg goed geventileerd - niet om ziektekiemen onder de duim te houden, maar omdat we de vlucht anders nog geen vijf minuten zouden overleven. Op twaalf kilometer hoogte is de lucht namelijk zo ijl, dat we er niet kunnen ademhalen. Aangezien straalmotoren ook niet werken op ijle lucht, stroomt de frisse buitenlucht die de motoren ingaat eerst door een compressor, legt luchtvaartwetenschapper Joris Melkert van de Technische Universiteit Delft uit. Die drukt de lucht in elkaar. Het grootste deel van de compacte lucht wordt vervolgens gebruikt voor de voortstuwing, maar een klein deel stroomt naar de airco-units van het vliegtuig. Daar krijgt het de juiste druk en temperatuur, waarna de lucht van bovenaf de cabine in wordt geblazen. 

Onderin de cabine wordt de lucht weer afgezogen, waarna een deel via de achterkant het vliegtuig weer verlaat. Ongeveer de helft van de cabinelucht wordt gefilterd en opnieuw rondgepompt. 

Dat filteren gebeurt met HEPA-filters: filters die 99,97 procent van alle microdeeltjes uit de lucht filteren, net als in een operatiekamer. Niet dat het klimaat in een vliegtuigcabine net zo zuiver is als in een operatiekamer, zoals verschillende media de afgelopen week meldden. De verse lucht in een operatiekamer wervelt minder door de ruimte en trekt de verontreinigingen directer richting de luchtafvoer, vertelt Bert Blocken, hoogleraar Bouwfysica en Aerodynamica aan de universiteiten van Leuven en Eindhoven. Niettemin wordt alle lucht bij iedere zitplek in het vliegtuig iedere twee of drie minuten ververst. Als virusdeeltje moet je dus van goede huize komen, wil je in een vliegtuig blijven rondzweven in een uitgeademde aerosol (microdruppel). 

In theaters is het onbegonnen werk om alle lucht elke twee of drie minuten volledig te verversen. Een theaterzaal is immers vele malen groter dan een sigaarvormige vliegtuigcabine. De luchtverversing in een theater bedraagt nu vaak zo’n 2 liter per persoon per seconde, weet Jordy Theloosen van Vlint b.v., een producent van luchtfiltratiesystemen. Om een idee te geven: de theaterzaal van de Stadsschouwburg van Antwerpen bevat 2000 zitplaatsen. 4000 liter lucht verversen per seconde, dus 240.000 liter per minuut, lijkt behoorlijk wat. Maar de hele zaal heeft een inhoud van vele miljoenen liters. 

De Nederlandse kunstenaar Job ten Berge bekritiseert op ludieke wijze de coronamaatregelen door een vol vliegtuig en een bijna lege theaterzaal op straat te visualiseren.

Het verversen van lucht gebeurt meestal door middel van een grote luchtverversingskast bovenop het dak van het gebouw. Een krachtige motor pompt frisse lucht het gebouw in en zuigt de gebruikte lucht eruit. Om dit een paar keer zo snel te laten gebeuren, moet niet alleen de ventilator worden opgevoerd. Het kanalenstelsel waar de lucht doorheen stroomt, heeft een diameter die bij de ventilator past. Dat zou dus ook moeten worden aangepast of vervangen. De benodigde investeringen hiervoor lopen snel in de tonnen, terwijl al dat gepomp ook nog eens gruwelijk veel energie kost.  

Gelukkig kunnen theaters hun veiligheid ook vergroten met minder rigoureuze maatregelen. De meeste luchtverversingskasten draaien bijvoorbeeld ruim onder hun capaciteit en zijn dus een tandje hoger te zetten. Verder raadt Theloosen aan om de ventilatie nooit helemaal uit te zetten en de binnenlucht nooit te filteren en laten hercirculeren - iets wat nu in theaters vaak gebeurt. Afstand houden en stoelen reinigen zal echter voorlopig echt nog nodig blijven. 

Ook in een vliegtuig is de ventilatie, hoe geweldig ook, niet zaligmakend. Tegen een flinke hoestbui van de buurman, of een afgeveegde klodder snot aan een armleuning kan geen luchtverversing op. Dit bleek onder meer in 2003, toen 22 passagiers in een Boeing 737 besmet raakten met SARS, de voorganger van het huidige coronavirus. Mondkapjes helpen wel iets, maar Bert Blocken denkt dat er meer maatregelen nodig zijn. ‘Ik zag een tijdje geleden bijvoorbeeld een ontwerp van dunne schermen van plexiglas tussen de stoelen, dat zou zeker zinvol zijn. Er is zo lang gehamerd op die anderhalve meter afstand, dat zouden we dan plots laten vallen omdat we in een vliegtuig willen. Als vliegtuigmaatschappij moet je de passagiers toch iets meer zekerheid kunnen geven.’