Meer dan de helft van de mannen op middelbare leeftijd heeft erectieproblemen en een lager libido. Er is een duidelijk verband tussen seksuele klachten en testosteron dat niet aan eiwitten gebonden is, maar vrij in het bloed circuleert.
Uit onderzoek bij meer dan 3.000 Europese mannen blijkt dat mannen met een tekort aan testosteron dat vrij in het bloed circuleert, meer klachten van testosterontekort hebben. Deze klachten, zoals erectieproblemen en een laag libido, komen zelfs voor als het totale testosterongehalte in het lichaam normaal is. Maar als er voldoende vrij testosteron is, hebben mannen geen klachten van testosterontekort en mag het totale testosteron zelfs te laag zijn.
Testosteron-taxi
Met het ouder worden daalt het testosterongehalte in het lichaam: vanaf zijn dertigste maakt een man per jaar 0,5 à 2 procent minder testosteron aan. Via de bloedbaan komt het in andere delen van het lichaam terecht, zoals de spieren, het vetweefsel en de hersenen. Daar zorgt het voor de typisch mannelijke effecten, zoals spierkracht, vetverbranding en seksuele opwinding.
Tijdens zijn rit door de bloedbaan maakt testosteron gebruik van taxi-eiwitten, zoals seks-hormoon-bindend-globuline. Maar eens deze taxi-eiwitten het testosteron vervoeren, laten ze het niet graag meer los. Hierdoor is het voor het testosteron veel moeilijker om weefsels en organen binnen te dringen om daar effect te hebben. Gelukkig circuleert er in de bloedbaan nog een klein deeltje testosteron dat niet aan deze eiwitten vasthangt en dus vrij in de bloedbaan rondreist. En het is dit vrij testosteron dat vanuit de bloedbaan in weefsels en organen terechtkomt. Het is dus niet onlogisch dat vooral het vrij testosteron van belang is bij een testosterontekort, en toch kijken artsen vandaag vooral naar het totaal testosteron om een testosterontekort vast te stellen.
Obesitas
Ook het gewicht speelt een belangrijke rol. Een man die te dik is, heeft het testosterongehalte van een man die 15 jaar ouder is. Bij mannen met overgewicht wordt er niet alleen minder testosteron geproduceerd, maar neemt ook het aantal taxi-eiwitten af. Hierdoor circuleert er netto ongeveer evenveel vrij testosteron in het bloed als bij een man met een normaal gewicht. Omdat hun vrij testosteron op peil blijft, hebben mannen met overgewicht dan ook vaak geen seksuele klachten, ook al hebben ze een te laag totaal testosteron.
Europese gegevens
De European Male Ageing Study verzamelde gegevens van mannen tussen 40 en 79 jaar oud uit 8 Europese landen. In totaal namen 3334 mannen deel, waaronder 350 Belgische mannen. De onderzoekers peilden bij al deze mannen naar klachten die te maken hebben met een testosterontekort, zoals erectieproblemen, lager libido en veranderingen in spierkracht en fitheid. Ze bepaalden bij elke man het totaal en vrij testosteron.
Mannen die nog wel voldoende totaal testosteron hadden, maar bij wie het vrij testosteron te laag was, rapporteerden meer seksuele en fysieke problemen. Omdat hun totaal testosteron nog normaal is, wordt de diagnose van testosterontekort bij deze groep mannen vaak niet gesteld. Maar omdat ze duidelijk klachten en symptomen hebben, kan een testosteronbehandeling aangewezen zijn.
Verbazingwekkend genoeg hadden mannen met een te laag totaal testosteron, maar bij wie het vrij testosteron normaal was, geen klachten van testosterontekort. Het is dan ook niet zeker dat deze mannen gebaat zijn met een behandeling met testosteronsupplementen. Deze supplementen kunnen bovendien bijwerkingen veroorzaken, zoals verminderde vruchtbaarheid en bloedklonters. De sleutel om een testosterontekort op middelbare leeftijd vast te stellen, ligt dus in het vrij testosteron.
Voor haar onderzoek naar testosteron is Leen Antonio (Medische Wetenschappen, KU Leuven) genomineerd voor de Vlaamse PhD Cup 2017.
