Sinds mensenheugenis voelen we de drang om een verklaring te zoeken voor gebeurtenissen en zo de toekomst te beïnvloeden. Soms zien we echter onbestaande verbanden en verwarren we de begrippen correlatie (verband) en causaliteit (oorzaak-gevolgrelatie).
We lichten de begrippen toe aan de hand van de drie onderstaande studies.
Voorbeeld 1: Chocoladeconsumptie en het winnen van de Nobelprijs
Deze studie onderzocht het verband tussen chocoladeconsumptie en het winnen van de Nobelprijs per 10 miljoen bewoners. Hoe hoger de chocoladeconsumptie, hoe meer mensen de Nobelprijs wonnen. Omdat er een verband bestaat in de positieve zin, spreken we van een positieve correlatie. Over causaliteit (oorzaak-gevolgrelatie) kunnen we in deze studie echter niet spreken. Er is namelijk geen enkele studie die deze correlatie wetenschappelijk kan verklaren. Ook van een logisch verband is geen sprake. De correlatie is dus toeval en totale nonsens.
Voorbeeld 2: Blootstelling aan antibiotica tijdens het eerste levensjaar en gewichtstoename in de vroege kindertijd
Antibioticagebruik ligt gevoelig bij veel mensen. Artsen moeten goed nadenken voor ze antibiotica voorschrijven en zich baseren op verschillende studies rond dit thema. Slechts enkele van de bestaande mythes rond antibioticagebruik bevatten waarheid.
Deze studie vond een grotere gewichtstoename bij kinderen die tijdens het eerste levensjaar blootgesteld waren aan verschillende soorten antibiotica. Omdat er geen wetenschappelijke oorzaak gevonden werd voor deze gewichtstoename, kunnen we niet met zekerheid stellen dat het antibioticagebruik de enige oorzaak is. Er bestaan verschillende risicofactoren voor een gewichtstoename bij kinderen, zoals bepaalde aandoeningen en slechte eetgewoonten. Omdat studies als deze enkel een correlatie (verband) aantonen en geen causaliteit (oorzaak-gevolgrelatie), mag de arts noch de patiënt zich hierop baseren.
Voorbeeld 3: Stijging van BMI en van het risico op kanker bij volwassenen
Verschillende risicofactoren voor het ontwikkelen van kanker, waaronder een toename van de BMI (body mass index), werden al onderzocht. We mogen niet aannemen dat enkel een stijging van de BMI het risico op kanker bij volwassenen verhoogt. Een gewichtstoename kan geassocieerd zijn met andere risicofactoren voor kanker, zoals een lage socio-economische klasse, een ongezond eetpatroon en weinig beweging. Er bestaat een complexe interactie tussen de verschillende verbanden (correlaties) en wederom is er geen sprake van een eenduidige oorzaak-gevolgrelatie (causaliteit).
De begrippen correlatie en causaliteit zijn dus heel verschillend van elkaar. Correlatie duidt een verband aan dat niet gebaseerd is op een duidelijk wetenschappelijk bewijs, noch op logica. Zulk verband kan dus ook spontaan ontstaan. Causaliteit daarentegen wijst op een bewezen wetenschappelijke oorzaak, en wordt aangetoond op basis van degelijke studies. Vervolgens kunnen er preventieve maatregelen en behandelingen worden bepaald.
Conclusie
Correlatie (verband) en causaliteit (oorzaak-gevolgrelatie) worden vaak verward en zijn zelden eenduidig. Bovendien worden verbanden vaak bepaald door meerdere factoren. Als studies verbanden aantonen, spreken we niet per se van oorzakelijke verbanden. Wel kunnen deze studies nuttig zijn voor verder onderzoek om de daadwerkelijke oorzaak te ontdekken.
