Werkt placebo ook als je weet dat het placebo is?

Als je vindt dat een therapie werkt, en je hoort achteraf dat het om een nepproduct gaat, dan blijft het toch nog effect hebben. Dat blijkt uit nieuw onderzoek.

Amerikaanse onderzoekers voerden een reeks experimenten bij 40 gezonde volwassenen (mannen en vrouwen). Ze wilden nagaan of een pijnstillende crème blijft werken als mensen verteld wordt dat het om een nepproduct gaat⁽¹⁾.

De proefpersonen kregen een pijnlijke warmte-impuls op de voorarm. Om de pijn te verzachten, werd vooraf een pijnstillende crème aangebracht: ofwel een nepgel (vaseline), ofwel een actieve gel. Althans, dat werd hen wijs gemaakt, want de zogenaamde actieve gel was in werkelijkheid vaseline met een blauwe kleurstof, ook nep dus. De proefpersonen moesten na iedere puls aangeven op een pijnschaal hoeveel pijn ze ervoeren. Tijdens het eerste experiment werd de blauwe crème als pijnstillend ervaren in vergelijking met de controlegel.

Sommige proefpersonen kregen te horen dat de blauwe crème in werkelijkheid ook nep was: voor hen werkte het placebo-effect niet meer bij de tweede warmtepuls. Anderen kregen vier warmtepulsen, waarbij ze telkens geloofden dat de blauwe gel een pijnstiller bevatte. Pas na de vierde keer kregen ze te horen dat ook die gel nep was. Toch bleek het placebo-effect nog steeds te werken bij de vijfde pijnpuls: mensen die erin geloofd hadden, voelden ook nu minder pijn.

De onderzoekers besloten dat als proefpersonen verwachten dat een gel pijnstillend werkt, dit effect overeind blijft nadat hen onthuld werd dat het eigenlijk om een placebo gaat. Op voorwaarde dat ze dat enkele keren zo ervaren hebben.

Hoe moeten we dit nieuws interpreteren?

Het gaat om een beperkt onderzoek bij een kleine groep mensen, wat een zwak punt is. De resultaten suggereren dat mensen tijd nodig hebben om te ervaren dat een placebo werkt en zodra ze dit geloven, het effect blijft, zelfs nadat ze te weten komen dat het om een placebo gaat. Hier speelt duidelijk een vorm van conditionering mee: als je een gunstig effect verwacht, dan krijg je dat ook. Deze theorie moet bevestigd worden in grootschaliger onderzoek en biedt perspectieven voor het afbouwen van verslavende medicijnen.

Conclusie

Experimenten suggereren dat mensen die uit ervaring overtuigd zijn dat een medicijn werkt, het gunstige effect blijven ervaren, ook nadat hen verteld werd dat het om een placebo gaat.

Bronnen

⁽¹⁾ Schafer SM, Colloca L, Wagner TD. Conditioned Placebo Analgesia Persists When Subjects Know They Are Receiving a Placebo. The Journal of Pain. Published online January 22 2015

http://www.nhs.uk/news/2015/07July/Pages/The-placebo-effect-can-still-work-even-if-people-know-its-a-placebo.aspx