Drie dagen lang rondtoeren in het gebied in Centraal-Italië dat recent getroffen is door een aardbevingsstorm, laat je zeker niet onberoerd. Vooral het bezoek aan de 'rode zone' van het stadje Camerino, een vergeten aardbevingsramp, illustreert weerom hoe wispelturig het noodlot kan zijn.
Drie dagen lang hebben aardbevingsgeologen uit de hele wereld een werkbezoek gebracht aan het gebied in Centraal-Italië dat middenin een aardbevingsstorm zit. Nu weten we dat deze aardbevingsstorm begon in het najaar van 1997 met de Colfiorito-aardbevingsreeks, waarvan de zwaarste in de reeks (26 september 1997) een magnitude van Mw6.0 had. Op 6 april 2009 volgde de beruchte L’Aquila-aardbeving, met een magnitude van Mw6.3 (USGS). In 2016 volgde dan snel op elkaar de Amatrice-aardbeving (24 augustus 2016), met een magnitude van Mw6.0 (USGS), de Visso-aardbeving (26 oktober 2016), met een magnitude van Mw5.9 (USGS), en de Norcia-aardbeving (30 oktober 2016), met een magnitude van Mw6.6 (USGS) (de zwaarste aardbeving in Italië sinds de Irpinia-aardbeving (Mw6.9) in 1980). In januari 2017 werd de regio tussen Amatrice en L’Aquila dan nog geplaagd met een reeks middelmatige aardbevingen.
En dat we middenin een aardbevingsstorm zitten, konden we zelf ervaren toen we op een ochtend om 4h13 wakker geschud werden door een aardbeving met een magnitude van Mw4.1 (USGS). Het epicentrum, in de omgeving van Amatrice, lag op 30 km van ons hotel. En dit is wat de inwoners van de hele regio al voor meer dan 8 maanden moeten ondergaan. Sinds de Amatrice-aardbeving in augustus 2016 zijn er al meer dan 70.000 aardbevingen geregistreerd in de regio.
Waarvoor wij, aardbevingsgeologen, naar Centraal-Italië kwamen, waren natuurlijk vooreerst de geologische getuigen van de aardbevingsstorm, die in het indrukwekkende Apennijnse landschap terug te vinden zijn. En ja, het minste wat je kan zeggen, is dat de sporen in het landschap indruk maakten. Het gebeurt niet elke dag dat je de kans krijgt om de oppervlaktescheuren te zien van breukactiviteit dat minder dan een jaar oud is.
De grilligheid en complexiteit van de oppervlaktescheuren verrast de meest ervaren aardbevingsgeoloog. En uiteindelijk krijgen de oppervlaktescheuren, hoog op Monte Vettore, zelfs elke aaardbevingsgeoloog lyrisch, zeker na een uitputtende, twee uur durende beklimming. En als je de diepe, openstaande scheuren door het landschap ziet lopen, wordt plots ook duidelijk vanwaar de verhalen komen dat tijdens aardbevingen mens en dier ‘opgeslokt’ worden door de aarde. Maar deze oppervlaktescheuren verdwijnen ook snel. Van de oppervlaktescheuren in het epicentrum van de 2009 L’Aquila-aardbeving, die dwars door het stadje Paganica liepen, is al niet veel meer te merken, laat staan van deze van de 1997 Colfiorito-aardbevingen. In Paganica staan trouwens bovenop de breuk al terug huizen … tja, de ezel stoot zich geen tweemaal aan dezelfde steen?!
Maar terwijl de natuur zich snel herstelt, dragen steden en dorpen in het gebied nog de littekens van de aardbevingsstorm. En dat zal nog een tijdje zo blijven. Door het gebied rondrijden, doet beseffen dat de uitdagingen waarvoor de bewoners en de overheden staan in dit gebied immens zijn. Met de vluchtige blik van de reiziger kan je ook alleen maar vaststellen dat deze aardbevingsramp uiterst efficient beheerd wordt door de lokale overheden. De verwoesting is wijdverbreid en vertoont een totale willekeur. Het éne dorpje heeft de aardbevingsstorm tot nu toe goed doorstaan, terwijl het volgende dorpje zo goed als met de grond gelijkgemaakt is. Wegen doorheen de bergen zijn hier en daar weggeslagen door bergstortingen of doorsneden door oppervlaktescheuren. Met man en macht wordt het wegennetwerk hersteld om zo het gebied zo snel mogelijk terug uit zijn isolement te halen, cruciaal voor een snel herstel van de regio. In stadjes en dorpen zijn volledig ontruimde ‘rode zones’ afgebakend. Alle zwaar gehavende gebouwen zijn nu gestabiliseerd zodat ze tenminste bij de volgende aardbeving – zij het een naschok, zij het de volgende hoofdschok in de aardbevingsstorm – niet zouden instorten Want dat de aardbevingsstorm nog niet gaan liggen is, is zo goed als een zekerheid. Er zijn immers nog breuksegmenten die nog niet ontlast zijn. Alleen weten we niet wanneer de volgende hoofdschok zal toeslaan, morgen of pas binnen enkele decennia.
De heropbouw is een proces van lange adem. Dat merk je bij een bezoek aan de historische kern van L’Aquila. Acht jaar na de aardbeving – en twee jaar naar mijn vorig bezoek – herrijzen de paleizen en kerken in de oude binnenstad uit het puin als prachtige architectonische pareltjes. Kosten noch moeite wordt gespaard om L’Aquila in al zijn oude glorie te herstellen. Terwijl twee jaar terug de stad nog een grote bouwwerf was, kan je nu al beginnen proeven van hoe de stad er binnen tien jaar gaat uitzien. Maar net als twee jaar terug houd je aan een bezoek aan L’Aquila een wrange nasmaak over. Want wat voor L’Aquila zal het worden in 2025? Een L’Aquila voor de Abruzzen? Of een soort Disneylandachtige nepwereldje voor toeristen? Je merkt het immers nu al … het bloeiende ‘aardbevingstoerisme’. En wat met al die andere stadjes en dorpen? Zullen deze er binnen tien jaar even prachtig uitzien?
Deze laatste vraag stel je onvermijdelijk bij het bezoek aan de ‘rode zone’ van Camerino, een stadje in de Marken dat één van de oudste Europese universiteiten, gesticht in 1336, huisvest. Opmerkelijk is dat Camerino eigenlijk buiten het zwaarst getroffen gebied ligt rond Norcia, Visso en Amatrice. Het ligt zo’n 30 km ten noordnoordoosten van het epicentrum van de verwoestende Visso-aardbeving. Maar toch is het oude stadje zeer zwaar gehavend uit de aardbevingsstorm gekomen, vandaar dat het oude Camerino nu volledig afgebakend is als ‘rode zone’. Dit is des te opmerkelijker als je rondloopt in Foligno, een stadje zo’n 30 km ten noordwesten van het epicentrum van de Visso-aardbeving, waar geen scheur te bekennen valt.
De rondleiding door het verwoeste Camerino is beklijvend. Vooral wanneer studenten hun verhaal doen over die fatale ochtend. Je loopt door een spookstad waar enkel nog militairen en bouwvakkers rondlopen. Hier en daar hangt de was zelfs nog buiten aan de draad. Kerken zijn ingestort of zo goed als klaar voor de sloop. Huizen vertonen scheuren. Al lijkt de schade aan de buitenzijde nog mee te vallen, binnenin is het een complete ravage. Als bij wonder zijn er die ochtend geen slachtoffers gevallen. De straten liggen nog bezaaid met puin … een duidelijk herinnering aan wat je zeker niet mag doen tijdens een aardbeving, namelijk naar buiten rennen. Vergeet niet! Drop, Cover, and Hold on!
Camerino lijkt wel een vergeten aardbevingsramp. Ik had er zeker nog niet van gehoord. Niemand blijkbaar. Is er enige media-aandacht geweest? Check bijvoorbeeld maar eens de Engelstalige Wikipediapagina, geen woord over de verwoestingen. Enkel op de Italiaanse Wikipediapagina, wordt het eventjes aangehaald. Camerino heeft niet die iconische status als L’Aquila of Amatrice. De vraag kan dan ook gesteld worden of ook voor Camerino voldoende middelen zullen gevonden worden om ook dit universiteitsstadje in al zijn glorie te herstellen … of raakt Camerino in vergetelheid? Al is er hoop, zoals blijkt uit het initiatief van de School of Sustainability, Bologna en Mario Cucinella Architects (Reconstruction of Camerino (Central Italy) post earthquake). Of zoals de boodschap op het stadsplan bij de toegang tot de ‘rode zone’: Camerino persempre!
Centraal-Italië wordt nu zwaar op de proef gesteld door de aardbevingsstorm. Meervoudige, middelmatige tot sterke aardbevingen hebben uiteindelijk een vergelijkbaar effect als één zware aardbeving. Maar dan wel zonder te weten wanneer deze aardbevingsstorm eindigt en relatieve aardbevingskalmte terugkeert. Dit vergt veel van de inwoners van het gebied die nu meer dan ooit gebukt gaan onder de aardbevingsdreiging. Maar ook valt het op hoe weerbaar de lokale gemeenschappen zijn … ook deze aardbevingsstorm zullen ze doorstaan, net als de vorige stormen, eeuwen geleden.
Voor wetenschappers biedt deze aardbevingsstorm uiteindelijk een unieke gelegenheid om de geodynamische mechanismen achter de aardbevingsstorm beter te doorgronden in de hoop de getroffen inwoners van het gebied enige houvast te geven. Al krijg je soms de indruk dat de wetenschappers toch vooral achter de feiten blijven aanlopen … de aarde heeft immers steeds weer verrassingen in petto.
