De mug is het dodelijkste dier op aarde. Door genetisch gemodificeerde muggen vrij te laten, kunnen we de soort uitroeien. Mogen we dat zomaar doen?
*Pats* - ik sla de zoveelste mug dood tegen de muur. Ik probeer al een paar uur te slapen, maar word telkens net als ik in slaap val, wakker gezoemd. Zeer herkenbaar, niet? Maar terwijl ze in ons Belgenlandje verantwoordelijk zijn voor menig slapeloze nacht, zijn ze voor een groot deel van de wereld verantwoordelijk voor zo’n 600.000 doden. Elk jaar. Dit is zelfs meer dan de mens op zijn geweten heeft. Goed voor de titel van dodelijkste dier op aarde. Reden te meer om die mug dood te slaan, maar kunnen we zelfs een stapje verdergaan? Kunnen we muggen volledig uitroeien? Is het wel ethisch verantwoord om nog een diersoort de wereld uit te helpen, puur in ons eigen belang?
’s Werelds gevaarlijkste moordenaar
Een groot deel van de muggenslachtoffers is te wijten aan een ziekte die de mug overdraagt: malaria. Eigenlijk moeten we het de mug niet kwalijk nemen, hij is slechts de overdrager. De echte boosdoener is een parasiet die in de mug leeft. Deze wordt overgedragen op mensen wanneer de mug steekt, en dat veroorzaakt de dodelijke ziekte.
Malaria is geen nieuw fenomeen. Vroeger kwam het voor in meer dan de helft van de wereld en pas in 1975 werd de ziekte uitgeroeid in Europa. Nu komt het nog voor in 87 landen, maar vooral in de Afrikaanse regio. Dus eigenlijk is malaria helemaal geen tropische ziekte, maar eerder een ziekte die overal behalve in de tropen is uitgeroeid. Recent duikt de malariamug echter terug op in België. Ze komen mee via het vliegtuig, en door de klimaatopwarming kunnen ze nu ook overleven in de winter. Ze zullen dus alleen meer gaan voorkomen in ons land.
We kunnen de mug uitroeien
In de strijd tegen malaria bestrijden we vooral muggen, omdat het moeilijk is om de malariaparasiet direct aan te pakken. De parasiet heeft verschillende levensfasen in muggen en mensen, en een effectief vaccin vinden is lastig. Tot nu toe hebben we succes geboekt door muggenspray te gebruiken, plekken waar muggen zich kunnen voortplanten te verwijderen, en levensomstandigheden te verbeteren. Ondanks deze inspanningen zijn de malariacijfers niet sterk gedaald de laatste twintig jaar, deels omdat sommige muggen resistent zijn geworden tegen bestrijdingsmiddelen. Daarom zijn onderzoekers op zoek gegaan naar andere mogelijkheden.
Als mens zijn we al verantwoordelijk geweest voor zoveel uitgestorven diersoorten. Mogen we dan wel nog eentje de wereld uit helpen?
En zo werd een nieuwe tool geboren: wetenschappers kunnen een gen aanpassen en ervoor zorgen dat deze aanpassing wordt doorgegeven aan elke nakomeling, in plaats van aan de helft. Zo kan dus de evolutie versneld worden. Deze techniek is toegepast op de malariamug waarbij er een gen uitgeschakeld werd waardoor vrouwelijke muggen (want alleen zij steken!) onze huid niet meer kunnen doorboren en onvruchtbaar worden. Als deze genetisch gemodificeerde muggen in het wild worden vrijgelaten, zullen ze zich voortplanten met ‘wilde’ muggen en elk nageslacht zal dit gen erven. Uiteindelijk zal de muggenpopulatie dus uitsterven. Dit zou de verspreiding van malaria tegengaan en ons een stap dichter brengen bij het verslaan van deze dodelijke ziekte.
Maar mogen we de mug uitroeien?
Als mens zijn we al verantwoordelijk geweest voor zoveel uitgestorven diersoorten. Mogen we dan wel nog eentje de wereld uit helpen? Waarom wordt aan mensenlevens meer waarde gehecht dan aan andere diersoorten? Heeft de mug geen cruciale rol in het ecosysteem of de voedselkringloop? Wie moet betrokken worden bij de beslissing om genetisch gemodificeerde muggen vrij te laten? Heeft elke inwoner inspraak? En is deze techniek wel veilig? Bestaat het risico dat het overslaat op andere diersoorten? En wat houdt ons tegen om ook andere diersoorten te willen uitroeien? Dit zijn allemaal vragen waar ik, als bio-ethicus, over nadenk.
Er staan erg veel mensenlevens op het spel. En de naam van de malariamug, Anopheles, vertaalt zich treffend als "waardeloos" in het Grieks. Maar als we de malariamug proberen uit te roeien, moeten we ons bewust blijven van de complexiteit van deze beslissing. Een diersoort uitroeien is geen lichte zaak, zelfs als het om muggen gaat. We moeten de gevolgen en risico's zorgvuldig overwegen terwijl we streven naar een wereld zonder malaria. Maar intussen dood ik toch maar die mug op mijn muur. *Pats*.
