Ons klimaat verandert. En snel. De bewijzen voor die stelling stapelen zich op. Daarnaast, en dat is misschien zelfs nog belangrijker: de impact van dit veranderende klimaat op ons hele ecosysteem komt nu ook ontegensprekelijk meer en meer aan de oppervlakte. Van de verwoestende effecten van extreme weerfenomenen, over de langzaam-maar-zeker stijgende zeespiegel tot de veranderingen in de verspreiding van talloze soorten; de effecten van klimaatverandering voltrekken zich vlak voor onze neus. 

Wat dat laatste betreft, heeft een recente review in Science (Pecl et al., 2017) nu voor het eerst alle aanwijzingen voor deze reizende biodiversiteit gebundeld, en waarom die veranderingen voor ons relevant zijn. En dat laatste zou wel eens het interessantst kunnen zijn, want het toont aan dat de verschuiving van soorten toch echt meer dan een wetenschappelijk fait divers is.

Deze observaties zijn inderdaad alles behalve triviaal. Onze levens zijn nog altijd intiemer verbonden met de rest van deze aarde dan we beseffen van in de veilige betonnen blokken waar we in wonen. Veranderingen in de verspreiding van soorten zullen onvermijdelijk onze levens beïnvloeden; en doen dat nu al op grote schaal, zo toont de review aan. Een dramatisch voorbeeld hiervan wordt gegeven door muggen van het geslacht Aedes en Anopheles, die een cruciale rol spelen bij de verspreiding van malaria, gele koorts, dengue en verschillende andere ziektes. Met 750.000 menselijke slachtoffers per jaar, zijn muggen met stip de dodelijkste diersoort ter wereld. Hun verspreiding is echter sterk afhankelijk van patronen in temperatuur en neerslag, en wordt bijgevolg dus sterk beïnvloed door snelle veranderingen in het klimaat. In sommige regio's kan dat een goede zaak zijn, door een afname in het aantal muggen, maar miljoenen anderen zullen in de toekomst blootgesteld worden aan deze muggen en de dodelijke ziektes die ze met zich meebrengen, vooral in Oost-Afrika.

Het mag dan een dramatisch voorbeeld zijn, het is echter maar één van de talloze waargenomen en voorspelde veranderingen in de verspreiding van soorten die het leven op onze planeet beïnvloeden. Die effecten variëren van de impact op ecosystemen (bv. krabben die snoepen van schelpdieren op de bodem van de Antarctische oceaan die nog nooit zo'n efficiënt roofdier hebben gezien), menselijk welzijn (vissen die wegtrekken van hun visgronden, of de eerder genoemde muggen en hun dodelijke medereizigers) en zelfs terugkoppelingen op het klimaat zelf ("Greening of the Arctic", waarbij boven de noordpoolcirkel struiken de plaats innemen van mossen en korstmossen, waardoor de weerkaatsing van warmte van de aarde veranderd).

Dat laatste voorbeeld toont aan hoe die snelle veranderingen een waterval van effecten op het hele ecosysteem in gang kunnen zetten. De recente uitbreiding van struiken in de Arctische toendra zorgt bijvoorbeeld voor een afname in de lage vegetatie die niet tegen de toegenomen schaduw kan. Maar de impact reikt nog verder: voor rendieren zijn korstmossen de favoriete wintersnack, en de verandering in hun verspreiding door struiken beperkt de opties voor rendieren. De problemen voor de rendieren hebben dan weer negatieve effecten op de economie van de lokale Saami-gemeenschappen, met belangrijke uitdagingen voor de lokale en regionale overheden tot gevolg.

Nog een belangrijke nuance om dit verontrustend verhaal te beëindigen: er zullen - zoals altijd en overal - winnaars en verliezers zijn. Niet alle veranderingen zijn slecht, en er kunnen onderweg talloze positieve verrassingen opduiken. Vissersgemeenschappen voor de kust van Noord-India, bijvoorbeeld, profiteren nu al van de noordwaartse uitbreiding in het verspreidingsgebied van Indische sardines. Aan de andere kant voorspellen modellen echter een afname in tonijn in het westen van de Grote Oceaan, waar talloze landen economisch afhangen van deze visserij. 

Klimaatsafhankelijke veranderingen in de verspreiding van organismen zullen in elk geval grote uitdagingen met zich meebrengen voor onze hele samenleving. We zullen een manier moeten vinden om om te gaan met de negatieve effecten, en het meeste te halen uit de positieve. De impact van rondreizende soorten zal zo een sterk onderschatte rol spelen bij het halen van zo goed als alle duurzame ontwikkelingensdoelen van de Verenigde Naties, waaronder een goede gezondheid, het terugdringen van armoede, economische groei, en gender-gelijkheid.

En dat is alles behalve een fait divers.

——

Meer weten? Bekijk de paper in Science:
Pecl et al. (2017). Biodiversity redistribution under climate change: impacts on ecosystems and human well-being. Science, 355, eaai9214.

Dit artikel verscheen eerder op mijn persoonlijke website.