‘De strijd tussen koolachtigen en witjes is een sterk staaltje evolutionaire wapenwedloop’
10 februari 2021 door DDCGeef mij een vlinderei en ik zeg je van welke vlinder het is. Planten uit de familie van de kolen liquideren gericht het nog ongeboren nageslacht van de vlinders die hen belagen.
Beeld: Koolachtigen liquideren de eitjes van de vlinders die hen belagen door de cellen errond te laten afsterven. Credit: Hans M. Smid
De wat bittere smaak van sommige koolsoorten is te danken aan het voorkomen van glucosinolaten, natuurlijke pesticiden waarmee ze vraatzuchtige rupsen bestrijden. Vlindersoorten zoals het koolwitje zijn echter in staat die stoffen onschadelijk te maken. Maar de planten beschikken ook over een andere verdedigingsstrategie. Ze kunnen cellen laten afsterven rond een op hun bladeren afgezet vlindereitje, zodat het eitje uitdroogt en hun belager sterft in de dop. Dat doen de planten niet willekeurig, blijkt uit Nederlands onderzoek.
De wetenschappers gebruikten zwarte mosterd als modelplant. Die behoort net als de broccoli, bloem-, groene en andere kolen tot de kruisbloemenfamilie. Ze verzamelden eitjes van negen vlindersoorten. Sommige daarvan, zoals het klein en groot koolwitje en het oranjetipje, zijn gebonden aan kruisbloemigen als gastheerplant. Vervolgens druppelden de wetenschappers een oplossing waarmee ze de eitjes hadden gewassen op de plantenbladeren. Wat bleek? De planten lieten hun cellen enkel lokaal afsterven bij contact met vlindersoorten die in kruisbloemigen zijn gespecialiseerd.
‘Dat doet vermoeden dat de planten in staat zijn om een stof te herkennen die specifiek is voor die vlindersoorten’, zegt plantenwetenschapper Lotte Caarls (Wageningen Universiteit). Welke stof dat is en hoe die de plant tot actie aanzet, moet verder onderzoek uitwijzen. Wanneer zou blijken dat sommige commercieel geteelde koolsoorten minder goed zijn in het liquideren van vlindereitjes, kan het volgens Caarls nuttig zijn om die eigenschap in te kruisen. Het zou een vorm van gewasbescherming zijn.
De vlinders laten het daar niet bij. ‘Sommige soorten leggen hun eitjes in groepjes, zodat ze minder snel uitdrogen, of op de bloempjes in plaats van op de bladeren’, zegt Caarls. ‘De strijd tussen koolachtigen en witjes is een sterk staaltje evolutionaire wapenwedloop.’
