Rudy Van Diggelen (UAntwerpen) onderzocht hoe de Kalmthoutse Heide zich van de grote brand in 2011 herstelde. Opvallende conclusie: 'De heide is negen jaar na de ramp fitter dan ervoor'.
De voorbije maanden volgde de ene natuurbrand op de andere. In de Australische staat New South Wales, het Amazonewoud en zelfs Siberië gingen complete natuurgebieden in vlammen op. Kan de natuur daarvan herstellen? Rudy Van Diggelen, bioloog aan de Universiteit Antwerpen, geeft antwoord.
Hoe normaal zijn natuurbranden?
‘Branden zijn heel normaal in de natuur. Uit bodemonderzoek leiden we af dat de aarde in het verleden regelmatig heeft gebrand. De branden die we tegenwoordig meemaken, zijn wel groter en intenser dan vroeger. Ook de oorzaak is anders. Tegenwoordig is slechts 5 procent van de branden het gevolg van een blikseminslag. Tien procent wordt met opzet door mensen aangestoken. De rest is het gevolg van onvoorzichtigheid, zoals een weggegooide sigarettenpeuk.’
Wanneer ontspoort een natuurbrand?
‘Het is te zien wat je ontsporen noemt. In 2011 werd de Kalmthoutse Heide geteisterd door een grote brand. Het ging toen minder om de heide die brandde dan om de dreiging voor de omliggende huizen. De brand was uiteraard nefast voor de individuele kikker of eekhoorn, maar het ecosysteem zou zich er wel van herstellen.’
Waarom zijn natuurbranden vandaag heviger?
‘Misschien wel de belangrijkste verklaring is het grondgebruik. In Vlaanderen hebben we om economische redenen eiken, berken en beuken vervangen door sparren en dennen. Die laatste zijn lucifers, terwijl onze ‘natuurlijke’ bossen veel minder brandgevoelig zijn.’
Heeft de klimaatverandering ermee te maken?
‘Er is een heel duidelijk verband tussen het aantal en type branden en het klimaat. Dat is overigens altijd zo geweest. In drogere periodes is de kans op branden hoger, dat is nu ook zo.’
Na een natuurbrand lijkt alle leven uitgeroeid. Is dat ook zo?
‘In een droge periode is alle leven meestal vernietigd. Als de bodem vochtig is, dan raast de brand vooral oppervlakkig over een heide of bos, en overleven dieren en planten die zich in de bodem bevinden. Na een intense brand is alle leven dood en moet het zich van buitenaf herstellen.’
Hoe keert de natuur terug?
‘Tijdens een eerste fase keren soorten terug die zich goed kunnen verplaatsen: dieren die lopen of vliegen, en planten waarvan de zaden zich via de wind verspreiden. Planten waarvan de zaden door mieren worden getransporteerd keren veel later terug, want mieren hebben in een verbrande zone helemaal niets te zoeken.’
Hoe lang duurt het voor de originele natuur terug op volle kracht is?
‘Een natuurgebied kan zich na een achttal jaar van een meer oppervlakkige brand herstellen. Al is dat niet altijd zo voor de bodem. Ook de humuslaag is verbrand, waardoor het wateropnemend vermogen is gedaald. Bij extreme branden zoals in Australië is alles vernietigd tot diep in de bodem. Daar zal het veel langer duren voordat de natuur zich herstelt. Alles moet van buitenaf komen.’
Moeten we de natuur helpen na een brand?
‘Eigenlijk niet. De Kalmthoutse Heide heeft zichzelf goed hersteld van de brand in 2011. De natuur kreeg wel indirect hulp. Zo brachten grazende schapenkuddes via hun vacht zaden naar de verbrande gebieden. De natuur zal zich altijd zelfstandig herstellen. Dat is in het verleden altijd zo geweest. Of we al dan niet helpen is een keuze. Soms wordt voor heraanplanting gekozen omdat we niet tientallen jaren op zwarte bomen willen kijken.’
