Een kip voor Cuba

Onder impuls van de Belgische kunstenaar Koen Vanmechelen (49) heeft een groep van vijftien Belgische en internationale wetenschappers en experts vandaag de eerste stappen gezet voor samenwerking met Cubaanse wetenschappers.

Vanmechelen, bekend voor zijn artistiek-wetenschappelijk project The Cosmopolitan Chicken Project, overhandigde zaterdag in Havana officieel zijn Cubalaya-kippen aan de Cubaanse overheid en aan Loreta Garcia, de directeur van het agentschap Flora y Fauna, dat 80 procent van de parken en natuurgebieden beheert op Cuba. Een eiland met een verbluffende hoeveelheid endemische soorten. Flora y Fauna beheert 2,4 miljoen hectare op Cuba en 77 van de 105 beschermde natuurgebieden. Garcia: 'Hoewel we veel minder biodiversiteitsverlies kennen dan veel andere landen, kampen we toch met serieuze problemen. Door bosbranden, vervuiling en jacht. Heel wat van onze vogelsoorten zijn bedreigd, net als onze krokodillen.'

De Cubalaya-kip, de nationale trots van Cuba, is genetisch verarmd en met uitsterven bedreigd. Vanmechelen, een van de weinigen met een volledige verzameling Cubalaya's, leverde de Cubaanse wetenschappelijke organisarie ACPA enkele maanden geleden al de eieren waarmee nieuwe genetische input gegeven wordt om de soort voor uitsterven te behoeden. 'We moeten deze soort niet behouden omdat ze een sleutelrol speelt in een ecosysteem', zegt Vincente Berovides, 'maar omdat ze een kunstwerk is, ontstaan uit artificiële selectie, de Cubaanse Mona Lisa. Dit gaat over de Cubaanse identiteit.'

'Momenteel worden er al achttien van mijn Cubalaya's gehouden in een voorlopig kweekcentrum buiten de hoofdstad,' aldus Vanmechelen, die enkele van zijn dieren in het kader van de twaalfde Biënnale van Havana aan de universiteit van Havana tentoonstelt.

Vanmechelen, wiens oeuvre draait rond bioculturele diversiteit, bracht ook een vijftiental Belgische en internationale wetenschappers en experts mee die verbonden zijn aan zijn werk voor enkele workshops en een symposium aan de universiteit. Zijn installatie Arena de Evolución - Library of Collected Knowledge is een van de hoogtepunten van de Biënnale en wordt geschraagd door topwetenschappers als Olivier Hanotte (University of Nottingham), Bruno Goddeeris (UGent/KU Leuven), Piet Stinissen (UHasselt), Jean-Jacques Cassiman (KU Leuven), Bart Raymaekers (KULeuven), Niels Hellings (UHasselt), Geeta Nargund (Create Fertility) en Willem Ombelet (UHasselt). Andere participanten zijn Ignace Schops (voorzitter Europarc federation), Chido Govera (Future of Hope), Jill Silverman van Coenegrachts (curator), Garry Wasserman (Allied Metals Corporation Group) en James Putnam (curator).

Het initiatief van Vanmechelen wordt erg geapprecieerd door de Cubaanse overheid, die hem een 160 hectare groot gebied ter beschikking stelt om zijn derde Open University of Diversity uit te bouwen. De eerste verhuist in 2016 van Hasselt naar Genk. De tweede wordt gesticht in het Amerikaanse Detroit. 'Samen met Belgische en Cubaanse genetici, immunologen en dierenartsen willen we ervoor zorgen dat de nieuwe Cubalaya over heel Cuba uitwaaiert', aldus de kunstenaar. 'Deze site, een voormalige militaire basis, leent zich hiervoor perfect. De biodiversiteit van het gebied is nagenoeg onaangetast.'

Vanmechelens initiatief heeft voor het eerst ook alle Cubaanse organisaties rond de tafel gekregen, die via wetenschappelijk onderzoek de Cubalaya van uitsterven proberen te redden. 'Deze soort is nagenoeg vergeten in wetenschappelijke studies', aldus Darling Ruiz, onderzoekster van de Sociedad Cubana de Productores Avicolas. 'In 1999 is er een project gelanceerd dat honderd Cubalaya's uit verschillende provincies verzamelde voor genetisch onderzoek. Maar kweken bleek een probleem omdat het volledige genoom van de soort ontbrak. Dankzij de schenking van Vanmechelen kunnen we via kruising de ontbrekende genen eindelijk inpassen.'

De Cubalaya is een erg elegante kippensoort, die ontstond uit de kruising van Europese kippensoorten met Maleisische, Sumatraanse en Indonesische. Die werden in de 19de eeuw door Spaanse kolonisatoren van de Filipijnen naar Cuba en de rest van Latijns-Amerika gebracht voor hanengevechten. In zijn recent verschenen boek Why did the Chicken Cross the World beschrijft de Amerikaanse wetenschapsjournalist Andrew Lawler hoe en waarom het Filipijnse virus Midden- en Zuid-Amerika tot vandaag besmet.

'De Cubalaya's werden uiteindelijk gekweekt voor esthetische doeleinden, en de soort werd in 1930 voor het eerst in de VS getoond', zegt moleculair geneticus Olivier Hanotte, die het Animal Genetics Resources Characterisation van het International Livestock Research Institute leidt. 'Het is me nog een raadsel waarom deze vogel met uitsterven bedreigd raakte. Dit fantastische project van Koen Vanmechelen kan het tij hopelijk keren. Ik nodig alvast een Cubaanse geneticus uit voor een driemaandelijkse opleiding aan mijn universiteit.'

Ook andere Belgische wetenschappers plannen samenwerkingsverbanden met Cubaanse instellingen. 'Kunst heeft ons inderdaad de kans gegeven om de brug te slaan naar Cuba,' aldus Piet Stinissen, decaan van de faculteit Geneeskunde en Levenswetenschappen van de UHasselt. Het Cubaanse onderzoeksmodel is heel ingesloten, maar levert opmerkelijke resultaten af zegt Niels Hellings, vice-directeur van BIOMED (UHasselt). In het instituut voor Moleculaire Immunologie dat we bezocht hebben, werken duizend mensen een product volledig af. Met alle faciliteiten en zelfs een legal department. Dat product belandt via overheidsfunding effectief bij het volk. In Europa is de stap van dierenproeven naar klinische proeven met mensen heel duur en moeilijk. Er zijn heel weinig fundingkanalen - behalve van de farmaceutische industrie, die heel voorzichtig is met investeringen. Een behandeling met monoklonale antistoffen is in Cuba doenbaar, maar bij ons peperduur wegens commercialisering. Kennis is naast suiker het enige Cubaanse exportproduct.'

Op vraag van onder andere de Cubaanse universitairen willen de Belgische wetenschappers de komende maanden onderzoeken hoe ze samen een project kunnen opstarten op Cuba. En studenten uitwisselen. 'Ons werd gevraagd om volgende zomer een summer school te organiseren', dixit Hellings. Ook professor Willem Ombelet hoopt dat zijn project rond goedkope IVF vaste voet aan de grond krijgt op Cuba. Dat het bevolkingsaantal al jaren sterk terugloopt, is een kans. De groep kan alvast rekenen op de expertise van immunoloog Bruno Goddeeris, die tien jaar met Cubaanse studenten heeft gewerkt. 'Deze kabs is te mooie om te laten liggen.'