Hebben alle dieren, ook niet-mensachtigen zoals ongewervelden, duidelijke gevoelens en emotionele reacties, zoals geluk, plezier, angst of pijn? En wat betekent dat voor onze houding tegenover hen?
Er een groeiende consensus dat emoties en gevoelservaringen niet beperkt zijn tot mensen of mensachtige dieren, ook al wordt er over dit onderwerp in de biologie, de neurowetenschappen en de filosofie al decennialang en nog altijd gedebatteerd. In Science vragen Frans de Waal en Kristin Andrews zich af welke gevolgen het heeft voor onze houding tegenover dieren als we erkennen dat ze gevoelens en emoties hebben en niet alleen onbewuste reacties op schadelijke stimuli.
In het artikel verwijzen de Waal en Andrews onder andere naar de medische wereld die er tot ver in de jaren tachtig van uitging dat de afwezigheid van taal gelijkstond met de afwezigheid van gevoelens. Daardoor waren ze onder andere sceptisch over het feit dat menselijke baby’s gevoelens hadden en onderwierpen ze hen aan operaties zonder verdoving. ‘Met betrekking tot menselijke baby's is de linguïstische focus inmiddels verlaten en wordt rekening gehouden met hun pijn’, stellen de Waal en Andrews. ‘Wij denken dat het tijd is voor dezelfde stap met betrekking tot niet-mensachtige dieren.’
Verschillende uitingen van emoties
Hoewel gevoelens (nog) niet rechtstreeks kunnen worden aangetoond bij dieren, wijzen de auteurs op sommige bevindingen die sterk op hun bestaan wijzen. Dat het gezicht van mensen emoties uitdrukt door middel van spiercontracties en dat die vergelijkbaar zijn met die bij andere primaten als gevolg van een homologe gezichtsmusculatuur, maakt het volgens de auteurs makkelijk om emoties bij mensachtige dieren te herkennen. Dat steeds verder van elkaar verwijderde soorten steeds meer verschillende uitingen van emoties hebben, maakt de herkenning ervan moeilijker, ook al is uit onderzoek gebleken dat bepaalde veranderingen tijdens bepaalde emoties opmerkelijk gelijk zijn bij dieren.
In een recente studie bij prairiewoelmuizen bleek bijvoorbeeld dat ze uiterst gevoelig zijn voor tekenen van emotie bij soortgenoten, waardoor ze empathische reacties vertonen zoals het troosten van ontredderde individuen door middel van lichaamscontact en gesynchroniseerd gedrag. Onderzoekers stelden vast dat de stress van een soortgenoot hun corticosteronconcentraties verhoogde wat leidde tot een troostende reactie, en dat die reactie kon worden geblokkeerd door bij hen een oxytocinereceptorantagonist te injecteren.
Mensen hebben een morele verplichting om de emoties en gevoelens van dieren te erkennen en hun pijn te vermijden, stellen de auteurs
Uit ander onderzoek blijkt dat bijen die krachtig geschud worden om een roofzuchtige aanval te simuleren, minder bereid zijn om nieuwe smaken te verkennen. Ze vertonen ook veranderingen in neurotransmitters, wat bij mensen wijst op angst of depressie. ‘Bij elk zoogdier zou een pessimistische gedragsreactie die gepaard gaat met fysiologische aanwijzingen van stress worden opgevat als een teken van negatieve emoties’, vertellen de auteurs. Dezelfde logica zou volgens hen moeten worden toegepast op alle dieren.
Toen de medische gemeenschap in de jaren tachtig pijn bij kinderen erkende, was dat omdat het bewijs zo overweldigend was dat artsen niet langer konden doen alsof kinderen immuun waren voor pijn, stellen de Waal en Andrews. Een soortgelijk punt wordt nu bereikt bij dieren, waardoor mensen dieren niet langer kunnen behandelen alsof ze alleen een nociceptieve reactie hebben op schadelijke stimuli.
Onderzoek toont volgens de auteurs aan dat een breed scala van dieren niet zouden instemmen met pijnlijke procedures als ze daartoe de kans zouden krijgen. Mensen hebben een morele verplichting om de emoties en gevoelens van dieren te erkennen en hun pijn te vermijden, stellen de auteurs. Als het bijvoorbeeld klopt dat ongewervelde dieren zoals kreeften gevoel hebben en emoties ervaren, dan moeten ze voortaan ethisch worden gedood en moet het worden verboden dat ze levend worden gekookt.
