Het geheime leven van vogels

Met behulp van een GPS-rugzakje voor vogels, een app en honderden enthousiaste amateurs hopen Nederlandse ecologen meer inzicht te krijgen in het gedrag van vogels. Wat heeft een Nederlands meeuwenpaartje bijvoorbeeld te zoeken op een industrieterrein in Engeland?

Ze waren niet voor elkaar bestemd. Meeuw FARB (608) en meeuw MASM (871). Ze konden geen kinderen krijgen. Toch gaven ze de hoop niet op en probeerden ze het een jaar later nog een keer. Hij nodigde haar uit voor een weekendje weg. Er even helemaal tussenuit. Ze staken de oceaan over, naar Engeland. Vijf dagen later keerden ze terug naar hun broedgebied op Texel. Maar ook een tweede poging mislukte.

Ecologen van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) en de Universiteit van Amsterdam (UvA) zijn op de hoogte van dat romantische meeuwenweekend, omdat de meeuwen twee van de vijfhonderd vogels zijn die een rugzakje met een gps-systeem (UvA-BiTS) hebben gekregen. Dat rugzakje gaat een paar jaar mee en legt alle omzwervingen van de dieren vast. Maar waarom de vogels hun mooie duingebied verruilden voor de Engelse kust, honderden kilometers verderop, was een raadsel. Totdat de onderzoekers er via Google Earth een kijkje gingen nemen. UvA-ornitholoog Judy Shamoun-Baranes wist niet wat ze zag. ‘De vogels kwamen uit bij een chipsfabriek!’

De meeuwen werden gevolgd met een gps-systeem in een rugzakje. (Foto: Kees Camphuysen)

Vogel het uit!

Shamoun-Baranes is een van de initiatiefneemsters van de ‘Vogel het uit!’-app, waarmee het publiek de onderzoekers kan helpen. Want de vogels alleen maar volgen met gps is niet genoeg. Waarom doen vogels zoveel moeite om zo ver te reizen? Waarom trekken ze het ene jaar massaal naar een specifieke plek en komt er het jaar nadien niemand meer? Dat zijn interessante vragen. De app is sinds maand gratis te downloaden voor Android en iPhone, en werd gefinancierd met de opbrengst van de Academische Jaarprijs, die het team in 2013 won. Met de app hopen de onderzoekers het trek- en foerageergedrag van ‘hun’ vogels nauwgezet in kaart te brengen. Daarnaast willen ze achterhalen hoe wij met windmolens, en door landbouw en visserij hun leven beïnvloeden. ‘Denk maar aan de veranderende Noord-Hollandse kustlijn’, aldus Shamoun-Baranes. ‘Wat voor een invloed heeft dat op het gedrag van meeuwen? Hoe gaan vogels om met een afnemende beschikbaarheid van voedsel en nestplaatsen? En waarom gaat het op dit moment slecht met de meeuwenkolonie?’

Het publiek kan die vragen helpen te beantwoorden door informatie over het leefgebied van vogels te verzamelen: over de favoriete plekken van de zilvermeeuw, de kleine mantelmeeuw, de grutto, de grauwe kiekendief, de wespendief, de rotgans en de lepelaar. In de app staan locaties waarover de onderzoekers graag meer willen weten. Als je in de buurt bent, start je de app en volg je de aanwijzingen. ‘Het systeem is helemaal niet moeilijk: iedereen kan waarnemen en je hoeft niets te weten over de biologie of het vogelgedrag’, zegt Shamoun-Baranes. Augmented reality brengt de vluchtroute in beeld van de vogel die zich op die plaats bevond. De app stelt vragen over de omgeving, over het aantal vogels, over de aard van het weiland etc. Ook moet je een foto maken en tien seconden filmen van wat je kunt zien. Zo hopen de onderzoekers te weten te komen waarom dieren op bepaalde plekken komen.

‘Inmiddels hebben duizenden mensen de app gedownload, en we hebben een paar honderd actieve gebruikers. Dat is een mooi begin voor de eerste maand’, vertelt Shamoun-Baranes enthousiast. Niet alleen actieve vogelaars, maar ook andere geïnteresseerden gaan met de app aan de slag. ‘Dat merken we op onze Facebookpagina. We zien dat zowel studenten als oudere mensen meedoen, en het zijn naast vogelaars ook mensen die gewoon geïnteresseerd zijn in de natuur.’ Momenteel zijn de meetpunten nog niet dik gezaaid. De meeste locaties bevinden zich in het noorden en het westen van Nederland. ‘Dat komt door onze keuze van onderzoeksprojecten. Onze vogels komen nu bijvoorbeeld niet in Limburg voor.’

Saaie keuze?

De kleine mantelmeeuw lijkt misschien een saaie keuze, maar het gedrag van de vogel vertelt veel over diens aanpassingsvermogen. ‘Meeuwen leren snel. Zo zagen onze Belgische collega’s dat een grote groep steeds naar de stortplaats van afgedankte chips van de Croky-fabriek trok. Toen de pers dat verhaal naar buiten bracht, dekte Croky de plaats af. De meeuwen hadden dat snel door en vertrokken. Een tijdje later maakte Croky de plek weer open. Ook dat hadden de meeuwen razendsnel in de gaten en ze kwamen massaal terug. Meeuwen laten dus flexibel gedrag zien als ze gedwongen worden nieuwe overlevingsstrategieën te ontwikkelen.’

Niet alle vogels kunnen even goed met wisselende omstandigheden omgaan. ‘Sommige soorten zijn sterk gehecht aan bepaalde broedplekken en ze verlaten die niet graag, ook al zijn de omstandigheden niet meer optimaal. Dat zijn zaken waar we door dit onderzoek achter komen.’

Meer wetenschapsnieuws in ons gratis Eos Weekblad op tablet: